این شماره از فصلنامه «اقتصاد و بانکداری اسلامی» شامل ۱۰مقاله با عناوین «ارزیابی اهداف و عملکرد بانکداری اسلامی در ایران و سایر کشورهای اسلامی» به قلم یوسف محمدزاده، هادی قهرمانی و محمدعلی قدسی ماب  «مشکلات بانکداری اسلامی در ایران با نگاهی به تجربه مالزی» به قلم سید جمال‌الدین محسنی زنوزی و زهرا جلیلی  «استفاده از برون‌سپاری جهت بهبود چالش‌های بانکداری اسلامی» به قلم پرستو محمدی و سید محمد جواد طباطبائی و «تحلیل و رتبه‌بندی روش‌های تامین مالی بانک‌ها با استفاده از ابزارهای تامین مالی بازار سرمایه؛ با رویکرد تحلیل سلسله مراتبی» نوشته میثم حقیقی و ناهید مومنی نژاد است.

براساس این گزارش، «بررسی برنامه‌های توسعه پنجم از نگاه اقتصاد اسلامی» به قلم وحید بیگدلی و ایمان تهرانی،  «تحلیل محتوای برنامه‌های توسعه جمهوری اسلامی ایران (برنامه سوم و چهارم) برمبنای نظریه توسعه‌ای استخراج شده از دیدگاه امام خمینی(ره)» نوشتهم علی یوسفی‌نژاد و مرتضی عزتی، «رفتار مصرف کننده در ایران و نظریه اقتصاد اسلامی» به قلم رضا اکبریان، نجمه ساجدیان فرد و نرگس ساجدیان فرد، «واقع‌سازی فروض و نظریه رفتار مصرف کننده در جامعه اسلامی ایران» نوشته محمد جواد محقق‌نیا، سید احمد ابراهیمی، محیا بائی و اویس محرم اوغلی،  «اخلاق تجاری با رویکرد اسلامی به قلم علی اصغر هادوی نیا و سمیه انصاری فرد و «بهره‌برداری از زمین در نظام اقتصاد اسلامی و عملکرد اقتصاد ایران» نوشته لطفعلی عاقلی ، دیگر مقالات این شماره از فصلنامه «اقتصاد و بانکداری اسلامی» هستند.


در چکیده مقاله «ارزیابی اهداف و عملکرد بانکداری اسلامی در ایران و سایر کشورهای اسلامی » به قلم یوسف محمدزاده، هادی قهرمانی و محمدعلی قدسی ماب آمده است: سیستم پولی و بانکی در اقتصاد هر جامعه‌ای مانند رگ‌های بدن، نقش حیاتی در جریان درست و مورد نیاز پول در اقتصاد دارد. از این‌رو در علم اقتصاد و هم‌چنین در دین اسلام توجه ویژه به این بخش شده است.

اهداف سیستم پولی و بانکی اسلام را می‌توان در متون اصلی و چارچوب مدیریت اجتماعی این دین جستجو کرد. در این مقاله ابتدا، اهداف مهم بانکداری اسلامی از متون موثق دینی و هم‌چنین نتایج پژوهش های پیشین استخراج گردیده است. در مرحله بعدی شاخص‌های قابل اندازه‌گیری که در سطح بین‌المللی منتشر می‌شود، برای این اهداف معرفی شده است.

بعد از مشخص شدن شاخص‌های بانکداری اسلامی، به بررسی وضعیت آن‌ها در ایران پرداخت شده و هم‌چنین با سایر کشورهای اسلامی منتخب مقایسه شده است. این بررسی نشان می دهد که متأسفانه کشورهای اسلامی با اهداف مطرح شده در سیستم پولی جامعه اسلامی (مانند سهولت دسترسی به وام، دسترسی به خدمات مالی، نرخ بهره بانکی و غیره) فاصله زیادی دارند و حتی وضعیت به مراتب بدتری نسبت به کشورهای غیراسلامی دارند.

متاسفانه بر پایه شاخص‌های بررسی شده، کشور ایران در مقایسه با سایر کشورهای اسلامی وضعیت بدتری دارد و این نیازمند بررسی و علت‌یابی دقیق موضوع است که در پایان به واکاوی دلایل اصلی ضعف در این شاخص‌ها پرداخته شده است. وجود رانت‌ها و فساد، تورم، ضعف بخش مولد اقتصاد و عدم شفافیت در اقتصاد از جمله این دلایل است.

یادآور می‌شود، فصلنامه علمی ـ ترویجی «اقتصاد و بانکداری اسلامی» به صاحب امتیازی انجمن علمی اقتصاد اسلامی ایران، مدیر مسئولی عباس عرب مازار و سردبیری میثم موسایی منتشر می‌شود.

منبع : خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)

شماره هفدهم از دوره  نهم دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی (پاییز و زمستان 1395) به همت دانشگاه امام صادق (علیه السلام) منتشر شد. در این شماره از این نشریه هشت مقاله به چاپ رسیده است.          

بهینه‌سازی رفتار مصرف‌کننده مسلمان با استفاده از قید پورتفوی/ اصغر ابوالحسنی هستیانی و رفیع حسنی‌مقدم         

بررسی تأثیر توسعه مالی بر نابرابری درآمد در کشورهای منتخب اسلامی/  مسعود همایونی‌فر؛ علی چشمی و  فاطمه یاقوتی جعفرآباد                  

نقد ابتنای اقتصاد اسلامی بر مطلوبیت ‏گرایی دو‏ساحته؛ درآمدی بر تکلیف‏ گرایی دینی/ محمدهادی زاهدی‏‌وفا؛ محمدمهدی عسکری؛ محمد نعمتی و مهدی موحدی بکنظر              

ثبات بانکداری اسلامی در برابر بحران مالی (مطالعه موردی: بحران مالی سال 2008)/ مهدی صادقی شاهدانی؛ داود نصرآبادی                  

پدیده ناسازگاری زمانی و راهکارهای پیشنهادی اقتصاد اسلامی/  ایمان باستانی‌فر؛ علی‌اصغر هادوی‌نیا  

تحلیل‌مقایسه‌ای اقتصاد تنظیم‌گری با توجه به موضوع حقوق رقابت از دیدگاه اقتصاد اسلامی و اقتصاد متعارف/ فرشاد مومنی؛ عبدالرسول قاسمی؛ محمدرضا شکوهی و محمد عظیم‌زاده آرانی               

بررسی آثار و ثمرات اقتصادی ایفاء کیل و میزان (با استفاده از نظرات علامه طباطبایی در تفسیر المیزان)/ محمد سلیمانی و مرتضی عربلو    

نقد نظریه عدم حرمت ربا در قرض‌های تولیدی و تجاری/ خلیل‌اله احمدوند و محمد توحیدی

علاقمندان می توانند جهت دریافت اصل مقالات به سایت دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی مراجعه نمایند.

کتاب «مبانی فقهی اقتصادی توزیع ریسک (مخاطره) در بازارهای مالی» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمدکاظم بکتاش از سوی انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی منتشر شد.

کتاب یادشده پژوهشی در قلمرو اقتصاد اسلامی نگارش یافته و هدف اصلی آن ارایۀ شناختی از پیش فرض‌ها و اصول موضوعۀ توزیع مخاطره در نظام مالی اسلام برای دستیابی به چارچوب نظام مهندسی مالی اسلامی است.

کتاب مذکور در چهار فصل تدوین یافته که شامل: «مروری بر مفاهیم بنیانی و ادبیات نظری توزیع مخاطره»، «مروری بر آموزه‌های اسلامی مخاطره»، «استخراج مبانی توزیع مخاطره در نظام مالی اسلام» و «جمع بندی، نتیجه‌گیری و پیشنهادها» است.

«استنباط مشروعیت درآمدزایی ریسک و مخاطره از منابع فقهی»، «استخراج هم جهت بودن ریسک و مخاطره با بازده و درآمد از منابع فقهی»، «تقیید و تخصیص گسترۀ درآمدزایی ریسک و مخاطره به نصوص منع قمار»، «تقیید و تخصیص گسترۀ درآمدزایی ریسک و مخاطره به نصوص منع غرر»، «استظهار ملاک‌ها و معیارهای توزیع ریسک و مخاطره از دلایل قرآنی و روایی» و «راهکارهای توزیع ریسک و مخاطره در نظام مالی اسلامی» محورهای اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد.

در قسمتی از کتاب با عنوان «ربا؛ عامل کاهش مخاطره پذیری بالفعل جامعه» می‌خوانیم:

«ربا افزون بر تأثیرات اخلاقی و اجتماعی‌اش از راه کاهش ثروت ریسک‌پذیری بالفعل جامعه، موجب کاهش سرمایه‌گذاری و تولید ملی می‌شود. ریسک‌پذیر بودن افراد از ویژگی‌های روانی و شخصیتی آنان ناشی می‌شود و میزان خطرپذیری فرد، درجۀ ریسک‌پذیری او را نشان می‌دهد.

در این گزاره از ریسک پذیری به «ثروت» تعبیر شده است؛ زیرا عنصر ریسک‌پذیری باعث جان گرفتن دیگر نهاده‌ها و حرکت چرخۀ تولید می‌شود.

همان گونه که می‌دانیم، تمام اَشکال سرمایه گذاری، متضمن ریسک است و همه چیز لزوماً مطابق نقشه پیش نمی‌رود. احتمال دارد پروژه‌ای دچار زیان شود یا سود مورد نظر از آن به دست نیاید. در این وضعیت اگر همۀ صاحبان عوامل تولید (زمین، کار و سرمایه)، خواستار پاداشی ثابت و از پیش تعیین شده باشند، پروژه از مرحلۀ گفت وگو به مرحلۀ وقوع نمی‌رسد. در اینجا یک حلقۀ مفقود وجود دارد و نهاده‌ای اساسی بدین شرح، مفقود است که وظیفه‌اش تقبل زیان‌های احتمالی ناشی از پروژه است. این نقش مهم را نیروی ریسک پذیر، یعنی کارفرما به عهده دارد.

بنابراین اطلاق تعبیر ریسک‌پذیری بالفعل به ثروت، بجاست و موجب جان گرفتن دیگر عوامل تولید و حرکت چرخۀ تولید می‌شود.

مبانی فقهی اقتصادی توزیع ریسک (مخاطره) در بازارهای مالی زمین، کار و سرمایه به خودی خود جهت شرکت در یک فرایند تولید با یکدیگر نمی‌آمیزند. این عوامل باید در جهت تولید، سازمان‌دهی شوند. کسی که این سازمان‌دهی را به عهده می‌گیرد، کارفرماست. او نهادۀ کارفرمایی را عرضه می‌کند. چشم‌انداز سود، انگیزۀ کافی برای ریسک پذیریِ کارفرما را تأمین می‌نماید.

اکنون سؤال این است که آیا حضور ربا در جامعه باعث کاهش این ثروت نمی‌شود؟

پاسخ، مثبت است؛ زیرا حضور ربا در جامعه و امکان دسترسی به سودِ تضمین شده و مطمئن، سبب می‌شود که بخشی از ثروت ریسک‌پذیری بالقوۀ جامعه به فعلیت نرسد.

هرچه نرخِ بهره، بالاتر باشد، با فرض ثبات سایر شرایط، ثروت ریسک‌پذیری جامعه به رکود کشانده می‌شود و از مدار تولید خارج می‌گردد؛ برعکس، هرچه نرخ بهره، پایین تر و به صفر نزدیک تر باشد، بخش بیشتری از آن، شکوفا می‌شود و به فعلیت می‌رسد.

بنابراین پدیدۀ ربا در جامعه از راه کاستن ثروتِ ریسک پذیری بالفعل و شکوفا شدۀ جامعه، عرضه نهادۀ خطرپذیر را کاهش می‌دهد و این امر، افت تولید ملی را به همراه دارد.»

کتاب «مبانی فقهی اقتصادی توزیع ریسک (مخاطره) در بازارهای مالی» به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین محمد کاظم بکتاش در ۲۶۴ صفحه و با قیمت: ۱۶۰۰۰ تومان از سوی انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی منتشر شده است.

علاقه مندان جهت تهیه کتاب به نشانی: قم، خیابان شهدا، کوچه ممتاز، پلاک، ۳۸ مراجعه کرده و یا با تلفن: ۳۷۷۴۲۳۲۶-۰۲۵ تماس بگیرند.

ضمناً علاقه‌مندان تهرانی می‌توانند به نشانی: تهران، خیابان انقلاب، بین خیابان ۱۲ فروردین و شهید منیری جاوید، ساختمان شماره ۳۱۰، طبقه سوم، واحد ۱۱۲ مراجعه کرده و یا با تلفن: ۶۶۴۶۶۱۲۱-۰۲۱ تماس بگیرند.

همچنین خریداران می‌توانند به صورت اینترنتی به پایگاه اطلاع رسانی: www.hatif.ir کتاب را خریداری نمایند.

در دومین روز اولین گردهمایی بین المللی بانکداری وتامین مالی اسلامی در دانشگاه تربیت مدرس، حجت الاسلام دکتر موسویان عضو شورای فقهی بانک مرکزی به دیدگاه های مختلف راجع به بانکداری اسلامی اشاره کرد و گفت: عده ای در ایران عقیده دارند که بهره بانکی، ربا محسوب نمی‌شود و قصد دارند که مدل بانکداری غربی را در ایران تحمیل کنند. ولی در مقابل عده ای دیگری عقیده دارند که بهره بانکی همان ربا تلقی می‌شود و بانکداری اسلامی وبدون ربا قابلیت اجرایی دارد و می‌توان بانکداری بدون ربا را در ایران اجرا کرد.

عضو هیئت مدیره انجمن مالی اسلامی ایران در ادامه به انتقاد دیدگاه بانکداری غربی پرداخت و افزود: نرخ بهره بانکی غربی در بانکداری اسلامی هیچ جایگاهی ندارد و هم اکنون مهم ترین چالش اسلام با نظام بانکی موجود مسئله ربا و بهره بانکی است.

عضو شورای فقهی بانک مرکزی به شیوه دریافت سود توسط بانکها اشاره کرد و بیان کرد: سود بانکها می‌بایست از فعالیت واقعی اقتصاد جامعه نشات بگیرد و اگر بانکها بتوانند از فعالیت واقعی نظام اقتصادی که صوری و مبهم نیست، حمایت کنند آن موقع سود بانکها قابل دفاع است، چون اسلام بر بدست آوردن سود از وضعیت و فعالیت حقیقی اقتصاد جامعه تاکید دارد.

دکتر موسویان همچنین به لزوم حاکمیت اخلاق اسلامی بر بانکداری تاکید کرد و گفت: لازم است اصول اخلاقی اسلامی در بانکها رعایت شود زیرا هدف بعثت پیامر(ص) اخلاق است بنابراین وجود اخلاق اسلامی در بانکداری نیز ضروری است.

وی همچنین به ساختار نظام بانکداری اسلامی اشاره کرد و گفت: ما می‌بایست به وسیله دانش و اندیشه تجربی بشر که مبتنی بر اصول وپایه قوانین اسلامی است، نظام بانکداری اسلامی خودمان را طراحی و مدلسازی کنیم.

عضو شورای فقهی بانک مرکزی از وضعیت اجرایی شدن بانکداری اسلامی در ایران انتقاد کرد و گفت: چندین سال است که دراجرای بانکداری اسلامی در نظام بانکی کشورمان در حال درجا زدن هستیم و به علاوه متاسفانه اکنون آموزش شیوه و روشهای بانکداری اسلامی در حوزه های علمیه و دانشگاه ها مشاهده نمی‌شود.

منبع: خبرگزاری ایکنا