هفتمین همایش مالی اسلامی، به همت انجمن مالی اسلامی ایران روز دوشنبه 27 دی ماه 1400 به صورت حضوری وآنلاین در بانک مرکزی برگزار شد.
با مرور این خبر، بطور کامل در جریان اخبار و حواشی هفتمین همایش مالی اسلامی انجمن مالی اسلامی ایران قرار خواهید گرفت.
هفتمین همایش مالی اسلامی، به همت انجمن مالی اسلامی روز دوشنبه 27 دی ماه 1400 با حضور جمعی از فعالان بازارهای مالی و علاقه مندان به مباحث مالی اسلامی به صورت حضوری وآنلاین در بانک مرکزی برگزار شد.
سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر مصباحی مقدم رئیس کمیته فقهی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
رییس شورای فقهی بانک مرکزی با تشکر از دکتر صالحآبادی گفت: ارتقای جایگاه دبیرخانه شورای فقهی و فراهم نمودن امکان نظارت بر اجرایی شدن مصوبات شورای فقهی در بدنه بانکها تا عمق شعب، ایدهای است که آقای صالحآبادی مطرح کرده و در حال فراهم کردن زمینه آن است.
وی همچنین از سیدعباس موسویان و آیت الله تسخیری اعضای کمیته فقهی بورس یاد کرد.
دکتر غلامرضا مصباحی مقدم بیان کرد: بسیار ابراز خوشبختی میکنم که هفتمین همایش انجمن مالی اسلامی را آغاز میکنیم. نشسته بودم به گذشتهای نهچندان دور فکر میکردم. به سال ۱۳۷۸ که دو جوان دانشجو به دفتر من آمدند. من در آن زمان معاون پژوهشی دانشگاه امام صادق علیهالسلام بودم. یکی از این دو عزیز جناب آقای صالحآبادی بود. گفتند ما مایلیم درباره مالی اسلامی کار کنیم اما دانشکده به ما میدان نمیدهد و من گفتم من در خدمت شما هستم و برای اولین بار این موضوع پیش من مطرح شد، مالی اسلامی.
ایشان در ادامه افزود: البته اطلاعاتی قبلاً داشتم اما نه در ایران و مطالعاتی قبلاً داشتم اما نه دستاوردی از داخل ایران. جناب آقای صالحآبادی و دوست همراهش آقای آرام گفتند برایمان این امکان وجود دارد که با جستجو در اینترنت حدود ۱۰۰۰ مقاله را گرداوری کنیم و در سایت دانشگاه بارگزاری کنیم و من گفتم که شما انجام دهید و من از شما حمایت میکنم و شد آنچه شد.
رئیس شورای فقهی بانک مرکزی بیان کرد: ایشان بهشدت علاقهمند بود به اینکه در کنار درسهای معمول با مالی اسلامی آشنا بشود و الحمدالله بعداً که ایشان ریاست سازمان بورس را به عهده گرفت، کمیته فقهی سازمان بورس راهاندازی کرد و امروز این کمیته فقهی خودش شجره طیبه شده است. دهها و اگر نگویم بیش از ۱۰۰ ابزار، بازار و مسئله مالی اسلامی در این کمیته مورد بررسی قرار گرفت و خروجی آن مورد استفاده قرار گرفت. همینجا بود که دکتر صالحآبادی اظهار کرد که ما باید انجمن مالی اسلامی را راهاندازی کنیم. چون آنچه بنیان گذاشتهشده بود درخت تنومندی شده و این درخت تنومند در حال بار دادن است و آثار و نتایجش مشخص میشود و این بود که انجمن مالی اسلامی ۷ سال قبل راهاندازی شد.
دکتر مصباحی مقدم بیان کرد: امروز که جناب آقای دکتر صالحآبادی رئیس بانک مرکزی ماست، بهمجرد ورود ایشان به بانک مرکزی و بعد از تشکیل اولین جلسه شورای فقهی بانک مرکزی، ایدههایی را مطرح کرد که حکایت از نگاه به آینده است؛ یک تحول جدی در بهکارگیری مسائل اسلامی و دیدگاههای اسلامی در مسائل پولی و بانکی. ما در حوزه مالی شاهد مالی اسلامی هستیم و ابزارهایش در بازار سرمایه مورد استفاده قرار گرفته و دولت جمهوری اسلامی هم از این ابزارها بهرهمند است. انشالله ما توسعه اندیشه، تفکر و برنامه بانکداری اسلامی را در شورای فقهی بانک مرکزی شاهد خواهیم بود.
وی عنوان کرد:ارتقا جایگاه دبیرخانه شورای فقهی، ارتقای جایگاه شورای فقهی و فراهم کردن امکان نظارت بر اجرایی شدن مصوبات شورای فقهی در بدنه بانکها تا عمق شعب ایدهای است که دکتر صالحآبادی مطرح کردند و درحال فراهم کردن زمینه لازم برای پیاده شدن این ایدهها هستند. ضرورت دارد یاد کنم از مرحوم آقای دکتر سید عباس موسویان صدیق گرامی را که از میان ما رخت بربست و خیلی زود ما را تنها گذاشت. روحش شاد. همچنین ضرورت دارد یاد کنم از آیتالله آقای تسخیری که هم در کمیته فقهی بورس و در انجمن مالی اسلامی که در خدمتشان بودیم. مرد بزرگی که بسیار متفکر و صاحبنظر و صاحب آثار بود و از شاگردان شهید آیتالله سید محمدباقر صدر بود. جمع ما را ترک کرد و ما را در داغ خودش داغدار کرد. خداوند این دو عزیز را رحمت کند و روحشان را شاد کند و انشالله ما توفیق داشته باشیم که راه این بزرگواران را ادامه دهیم.
حجت الاسلام و المسلمین مصباحی مقدم بیان کرد: اما موضوعی که موضوع این همایش است؛ یعنی رمزارزها. رمزارزها پدیدهای نوظهور هستند. برخی رمزارزها را ارز مجازی یا ارز دیجیتالی اسمگذاری میکنند و خود اینکه اینچنین اسمگذاری میشود، جای تأمل دارد. از نظر ماهیت یک پدیدهای از فناوریهای نوپاست و بنیانگذاران آن شناخته شده نیستند و هیچگونه پشتوانه حقوقی ندارند. از سوی دولتها غالباً به رسمیت شناخته نشدهاند. البته بعضی از کشورها پذیرفتهاند؛ اما غالباً نپذیرفتهاند. یکی از نکاتی که این رمزارزها با آن روبهروست مسئله نوسان شدید قیمت این رمزارزهاست. ما حدود ۱۸۰ بانک مرکزی داریم اما بنا به نقلی که شنیدم ۱۵ هزار رمزارز داریم.
وی افزود: این رمزارزها همراه با ترکیبی از شفافیت و ابهامهای متعددی روبهروست. از طرفی از نظر کمیت این رمزارزها و تعداد ذینفعان، شفافیت دارد ولی از جهات مختلف ابهام دارد و از همه مهمتر ابهام از جهت مالیت است، که آیا اینها مال هستند یا نه؟ اما مال چیست؟ هر آنچه را که عرف و عقلا مال بدانند، از نظر شرعی مال است. مگر آنجایی که شرع آثار مالیت یک مال را که عقلا مال میدانند، مالیت آن را ملغی کند. مثلاً اگر خوردنی است، خوردن آن را ممنوع کند. آشامیدنی باشد، آشامیدن آن را ممنوع کند و موارد دیگر. اگر آثار مالیت آن را ممنوع کند، آنگاه از لحاظ شرعی مالیت آن پذیرفته نیست؛ اما اگر آثار آن را شرع ممنوع نکرده باشد، آنچه که در عالم، عقلا آن را مال بدانند، شرع آن را مال اعلام میکند.
دکتر مصباحی مقدم افزود: آیا رمزارزها چنین هستند؟ تعریفی شیخ انصاری درباره مال میدهد و میگوید، مال آن چیزی است که دارای منفعت است. همه خوراکیهایی که مردم میخورند دارای منفعت است و همه محلهای سکونتی که مردم از آن استفاده میکنند، دارای منفعت است. رمزارزها چه منفعتی دارند؟ هیچگونه منفعت مصرفی ندارند. بله اگر رمزارز بتواند تبدیل شود به پول رایج، آن پول رایج دارای منفعتی میشود که آن منفعت امکان واسطه شدن برای مبادلات است؛ ولی تا چنین منفعتی مسلم نشود، نمیتوان گفت رمزارزها مال هستند.
دکتر مصباحی مقدم تشریح کرد: بله اگر یک بانک مرکزی در جهان مثل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران رمزارز منتشر کند یا توافقی شود منطقهای که چند کشور باهم پشتوانه یک رمزارزی شوند یا قانونی وضع شود که آن قانون به رمزارز اعتبار دهد، در این صورت رمزارزها دارای ارزش میشوند و مال میشوند. ولی در شرایطی که نه یک قانون ملی یا نه یک معاهده بینالمللی پشت این رمزارزها نیست، جای تأمل دارد که آیا مال است؟ وقتی فقیه میتواند حکم شرعی بر آن بدهد که احراز شود که عقلا (به این معنا که همه عقلا، نهبخشی اندک از عقلا) آن را مال بدانند. اینکه بخشی از مردم به آن اقبال نشان دهند و با آن فعالیت بکنند، از کفایت لازم برای رسیدن به عنوان «مال بودن»، برخوردار نیست و چهبسا در آینده دور یا نزدیک این اتفاق بیفتد. آن وقت معنا پیدا میکند که مال است.
رئیس شورای فقهی بانک مرکزی به عنوان مثال بیان کرد: بهعنوان مثال عرض میکنم. ممکن است یک عبایی به یادگار مانده از پدربزرگ بنده برای من بسیار شوق آفرین باشد و آن نزد کسی است و من به آن بگویم که این عبا را به من بده و آن عبا کهنه و پوسیده است و از نظر بازار بیقیمت است. اما آن فرد میگوید مثلاً ۱۰ میلیون بده تا من این را به تو بدهم و این آیا مال است؟ نه مال نیست. این یک اقدام شخصی است و مال آن چیزی است که عقلا آن را مال بدانند، نه بخش کوچک. لذا در رمزارز این ابهام مهمترین ابهام است.
وی با بیان اینکه آینده رمزارزها روشن نیست، افزود: نمیدانیم آینده رمزارزها چه خواهد بود. من اخیراً شنیدم که ساتوشی از بیتکوین خارج شده است و اصل اینکه این شخص وجود دارد و کیست، مبهم است و اخیراً گفته است من خارج میشوم و دیگرانی که پشتوانه این رمزارز هستند از آن خارج شوند، چه اتفاقی میافتد؟ خود نوسان این رمزارزها جای ابهام است. حقیقت این است اگر کسی بخواهد بگوید رمزارز پول است، پول آن چیزی است که مقیاس باشد و مقیاس سنجش ارزش باشد. هم دارای مالیت باشد و هم مقیاس باشد. مقیاس یعنی چیزهای دیگر با آن سنجیده باشد. لذا باید ثبات داشته باشد. متر نمیتواند ۱۰۱ یا ۹۹ سانتیمتر باشد یا کیلو نمیتواند ۱۰۰۱ یا ۹۹۹ گرم باشد. اگر مقیاس برای سنجش ارزشها پول است و یکی از وظایف پول از نظر اقتصاددانان است، لذا این شامل حال رمزارزها نمیشوند و اینها بهشدت نوسان دارند و نمیتوانند چنین جایگاهی را بهعنوان مقیاس احراز کنند.
ایشان ادامه داد: من عرایضم را کوتاه میکنم. باب برای گفتگو باز است و برای تحقیق کاملاً گشوده است. هیچگاه از نظر موضوعشناسی و از نظر شناخت حکم، این موضوع خاتمه پیدا نمیکند. از فقها و مراجع تقلید استفتا شد و غالباً گفتند که رمزارزها مالیت ندارند و ازاینجهت مشروعیت ندارد و خب بحثی در اینجا هست که رهبر معظم انقلاب گفتهاند آنچه که قانون بپذیرد و قانونی شود، مورد قبول است و همان است که من عرض کردم که اگر قانونی پشتوانه رمزارز شود، آنگاه آن مالیت پیدا میکند.
همچنین دکتر غلامرضا مصباحی مقدم بیان کرد: یک چیزی را نباید نگفته بگذارم که آن این است چیزی که مالیت ندارد ولی تعلق دارد به کسی و اختصاص دارد به فردی. مثلاً میته ازنظر شرع مالیت ندارد. کسی گوسفندانی دارد که با حمله گرگ تبدیل شدند به میته که در این صورت مالیت آن ساقط میشوند. اما خب این گوسفندان برای کیست؟ اگر کسی بخواهد از این لاشه حیوانات استفاده کند، حق اختصاص برای صاحبان آن است. اینها مال نیستند ولی حق اختصاص دارند. این را غفلت نکنیم. رمزارزها را یک عده در حال تولید هستند و این رمزارزها تعلق به که دارد؟ به آنکه در اختیار دارد. اگر جمهوری اسلامی مبنا را بر این گذاشت که اگر کسی این رمزارزهای تولیدشده را برای واردات استفاده کند، مانعی ندارد. ظاهراً همین هم پذیرفتهشده. چون اختصاص به تولیدکننده آن دارد و جای دیگر آن را مال میشناسند. بسیار خب ما آنها را رد نمیکنیم. کما اینکه از لحاظ شرعی فروش خوک مشروع نیست، اما برای کسی که آن را حلال میداند میتوان به او فروخت و این مشروع است.
در آخر دکتر مصباحی مقدم بیان کرد: بنابراین ولو رمزارزها مال نیست؛ اما این خصوصیت را دارد که موضوع حق اختصاص است و این حق را میتوان با چیزی مبادله کرد و از آن برای چیزی بهرهبرداری کرد. بنابراین واردات کالاها، خدمات و فناوریها با استفاده از رمزارزهایی که ایرانیها تولید میکنند یا در بازارهای جهانی اقدام به خرید میکنند و آن منشأ واردات باشد، منعی ازنظر شرعی ندارد.
سخنرانی دکتر مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار
دکتر عشقی در هفتمین همایش مالی اسلامی که روز دوشنبه برگزار شد، بیان کرد: بسیار خرسندم که در خدمت شما عزیزان هستیم و هفتمین سالگرد و هفتمین دوره همایش انجمن مالی اسلامی را در خدمت شما هستم و من واقعاً تبریک میگویم خدمت عزیزان مالی اسلامی خصوصا دکتر صالحآبادی و آقای دکتر مصباحیمقدم که از ابتدای راهاندازی این انجمن کارهای بسیار مبنایی و اصولی انجام دادند. جناب آقای مصباحی مقدم از افتخارات بازار سرمایه هستند که در کمیته فقهی سازمان بورس انصافاً کمک بسیار زیادی در توسعه ابزارها و نهادهای مالی بازار سرمایه داشتند و دارند و ما افتخار میکنیم به ایشان. انشالله که کماکان در کمیته فقهی و شورای فقهی بانک مرکزی به ما در خصوص ابزارهای مالی جدید و اصلاحاتی که لازم است در ابزارهای گذشته انجام شود، کمک کنند.
ایشان در ادامه بیان کردند: اگر بخواهیم در خصوص بحث رمزارزها چند نکتهای عرض بکنم. از دو دیدگاه به بحث رمزارزها نگاه کنیم. یکی بحث خود رمزارز بهعنوان یک ارز یا یک دارایی است که میتوانیم در موردش بحث بکنیم که خب اگر ما کریپتو را یک نوع ارز ببینیم، قاعدتاً بخش سیاستگذاری و نحوه استفاده و توسعه با بانک مرکزی میشود و سازمان بورس طبق قانون، ورودی به این بحث ندارد؛ ولی اخیراً چون تحولات بازار رمزارزها خیلی سرعت بالایی دارد در اتحادیه اروپا و سایر مراجعی که در خصوص ابزارها اظهارنظر میکنند بحث دارایی بودن این کریپتوها مطرح است و از نظر اینکه این پدیده را یک دارایی در نظر بگیریم در حوزه نظارت ناظر بازار سرمایه هم قرار میگیرد و میشود در این حوزه ورود کرد، قانونگذاری کرد و از آن استفاده کرد.
وی افزود: هرچند توضیحات مفصلی که دکتر مصباحیمقدم فرمودند، بحث شرعی در این موضوع بحثهای جدی و جمعبندی نشدهای است و باید چه کمیته فقهی بورس و چه شورای فقهی بورس بر روی این موضوع بحث کنند و بهمرور تصمیمگیری کنند که ما بتوانیم بهتناسب آن تصمیمگیری کنیم. در حال حاضر ما در حوزه رمزارز باید در چند بعد تصمیمگیری کنیم. یکی در مورد استخراج است، معاملات و پلتفرمها انتشار کریپتو در بازار داخلی توسط یکنهاد رسمی که البته خودش به نحوی ذات عدم تمرکز کریپتو را زیر سؤال میبرد. مورد بعدی بحث فناوریهای بلاکچین و فناوریهای مشابه که روی الگوریتمهای اجماع تعریف شده است.
دکتر عشقی تصریح کرد: ما روی این چند مورد باید تکلیف خودمان را مشخص کنیم. در حال حاضر ما فقط در بحث استخراج مختصر قوانینی داریم که بر عهده وزارت صمت گذاشته شده که بحث صدور مجوز و راهاندازی مراکز استخراج کریپتو است و در موارد دیگر هنوز مواضع مشخصی از طرف قانونگذار و سیاستگذار نداریم که با توجه به بحثهای شرعی و عرفی که مطرح میشود باید پیشنویسهای اولیهای آماده شود که در حال حاضر آماده شده که باید در مورد آنها تصمیمگیری شود.
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: موضوعی که من میخواهم بهعنوان دیدگاه دوم مطرح بکنم این است که ما با توجه به گستردگی بازار سرمایه و حضور تقریباً کل جمعیت در بازار سرمایه بهصورت مستقیم و غیرمستقیم استفاده از الگوریتمهای اجماع مثل بلاکچین و یا سایر الگوریتمهایی که درحالتوسعه است، در فرایندهای بازار سرمایه است که من فکر میکنم فرصتهای خوبی در این موضوع وجود دارد و ما میتوانیم از آن استفاده کنیم. حوزههایی که مشخصاً شاید الآن گفتن اینها خوشبینی و سناریوی خوشبینانهای باشد اما من فکر میکنم در آینده نهچندان دور دو سه ساله ما مجبور هستیم که از این فناوریها استفاده کنیم.
ایشان ادامه داد: در حال حاضر مشکلات جدی در مجامع شرکتها داریم که شرکتهایی با سرمایهگذار چندین میلیون نفر آدم تشکیل شده است. مجامع در عمل هیچوقت نمیتواند به حدنصاب تشکیل مجمع برسد. یعنی شرکتی که مثلاً ۵ میلیون سهامدار مستقیم دارد هیچوقت نمیتواند مجمع تشکیل بدهد با اکثریت آرا. مجبور هستیم با تعداد اندکی مجمع تشکیل بدهیم. تجربه مجمع شرکتهای سرمایهگذاری استانی سهام عدالت از این جنس بود و این مجامع با حضور کمتر از یکدهم درصد بوده است. خب ما یکی از راهحلهای جدی که میتوانیم مطرح کنیم، استفاده از فناوریهایی باشد که احراز هویت در آن انجام شود و هم امکان مشارکت گسترده در یک رویداد را داشته باشیم.
دکتر عشقی عنوان کرد: بحث جدی دیگر، بحث کاربرد الگوریتمهای اجماع و بلاکچین در ثبت معاملات است. یکی از رویههایی که بازارهای مالی به سمتش میرود این است که ما معادلات را سادهسازی کنیم. هرچند در زنجیره انجام معامله تسویه و پایاپای معامله نهادهای مختلفی درگیر هستند، اما ما به دنبال این هستیم که این پایاپای و تسویه را به نحوی سادهسازی کنیم که برای آن سرمایهگذار وجود این نهادها احساس نشود و همه بهراحتی بتوانند معامله را انجام بدهند و در کمترین زمان و با کمترین هزینه. شاید یکی از ابزارهای ما برای این هدف استفاده از این فناوری باشد. در بحث تسویه معاملات با وجود این تعداد بازیگر و لزوم تسویه همزمان معاملات، میشود گفت یکی از فناوریهایی که میتواند کمک کند در این زمینه بحث فناوری اجماع و بلاکچین است. این موضوع در بحث انتقال داراییها هم صادق است.
وی در ادامه بیان کرد: ما احتمالاً در چند سال آینده مجبور خواهیم بود داراییهای فیزیکی و اوراق بهادار را به شکل توکنهایی دربیاوریم و اینها نقلوانتقالش راحتتر صورت بگیرد و بتوانیم این نقلوانتقال را در یک بستری انجام بدهیم که بازهم بازیگران متعدد دارد. وقتی بازار سرمایه از ۱۰۰ هزار نفر تشکیل میشود، سازوکار به یه شکل است و وقتی تعداد ۶۰ میلیون میشود قطعاً با آن ابزارها نمیتوان کارکرد و باید راهحلهای دیگری اندیشیده شود؛ مانند سال گذشته که ما حتی برای یک احراز هویت، یک بحران اجتماعی داشتیم. مانند صفوف طولانی سهامداران برای گرفتن کد و احراز هویت و گرفتن خدمات از نهادهای مالی و این فقط مختص نهاد های مالی نیست و این جمعیت اگر در هر زمینهای بخواهند کاری بکند، قطعاً این مشکل برایش پیش میآید که بحث احراز هویت هم جای خودش را دارد.
دکتر مجید عشقی بیان کرد: بنابراین من از همه عزیزان، چه کسانی که در بحثهای پژوهشی و دانشگاهی کار میکنند، چه فینتکها، قویاً درخواست میکنم که در این حوزههایی که مربوط به بازار سرمایه است کار کنند و پیشنهادهایی در خصوص مواردی که من عرض کردم و سایر مواردی که شرکتهای فینتک و سایر نهادهای مالی فکر میکنند برای گسترش فعالیتهای خودشان نیاز دارند، به کمک بازار سرمایه بیایند و نهاد ناظر آمادگی این را دارد که این بحثها را بررسی کند. من معتقدم که در دو سه سال آینده حتماً باید به این سمت برویم که از این فناوری استفاده کنیم. چراکه اصلاً چاره دیگری نداریم. عرض کردم ارائه خدمات به این حجم از مردم در یک بستر فیزیکی و با ابزارهای قبلی قطعاً امکانپذیر نیست و همه را دچار چالش خواهد کرد.
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بیان کرد: در پایان صحبتها از کمیته فقهی خواهش میکنم کمک کنند که هم بحثهای فقهی دارایی بودن این ابزار و هم نحوه تبدیل داراییهای فعلی چه اوراق و چه داراییهای فیزیکی به توکن و استفاده از این توکن ها در یک فضای فناورانه که تسهیل معاملات و تسویه پایاپای را در این فضا داشته باشیم، کمک کنند. قطعاً کارهایی شده، بحثهایی که ما قبلاً با مرحوم دکتر موسویان هم داشتیم. جلسات متعددی که انشالله ادامه پیدا کند و ما بتوانیم از این فناوری استفاده کنیم. هرچند که در بحث کریپتوها و بحث دارایی بودن اینها نهتنها در ایران بلکه در کشورهای دنیا هنوز دغدغههایی وجود دارد و بحث رشد زیاد از حد در میانمدت ضربه سنگینی به سرمایهگذاران کریپتوها بزند. بحث دیگر این است که بالاخره این کریپتوها با توجه به گستردگی که پیدا کردند و تنوعی که ایجادشده و بازیگران توزیعشدهاند در این بازار میتواند در بلندمدت آسیب جدی بزند در نقد شوندگی این کریپتوها و همان بحث پشتوانه اینها که الآن حرفوحدیثهای جدی دارد.
دکتر عشقی در پایان بیان کرد: من در پایان تشکر میکنم از مجریان این همایش و از اینکه توجه کردید به صحبتهای بنده امیدوارم که دوستان در قسمتهای پژوهشی و علمی و همچنین فینتکها در بحث کاربردی کردن این موضوعها به ما کمک کنند.
سخنرانی دکتر صالح آبادی، رئیس انجمن مالی اسلامی ایران
در ادامه دکتر علی صالحآبادی، رئیس انجمن مالی اسلامی ایران، ضمن خیر مقدم به شرکت کنندگان، بیان کرد: همانطور که مستحضر هستید انجمن مالی اسلامی هرسال همایشهای مالی اسلامی را بهطور مرتب برگزار میکند و امروز هفتمین همایش سالانه انجمن اسلامی در حال برگزاری است. خدا را شاکریم که این توفیق را به همه ما و دوستان داد که نهال انجمن مالی اسلامی که ۷ سال پیش کاشته شد به درخت تنومندی تبدیل شود.
وی افزود: در همایش امسال ما موضوع رمزارز را محور کار قرار دادیم. چون از موضوعات جدیدی است که باید بر روی آن بحث شود تا با روشن شدن زوایای مختلف آن بتوان بهترین تصمیم را در کشور در مورد آن گرفت. خوشبختانه در هفته گذشته در شورای پول و اعتبار رمز پول ملی تصویب شد. هفته گذشته دستورالعمل انتشار رمز پول ملی یا رمزریال بانک مرکزی در شورای پول و اعتبار تصویب شد و چارچوب آن مشخص شد. دوستان فنی هم کار میکنند و بهزودی رمزریال ملی در کشور بهصورت عملی راهاندازی خواهد شد. در بانک مرکزی در این زمینه دستورالعملی تهیه شده بود و در شورای پول و اعتبار هم با نظر مثبتی که دوستان داشتند، تصویب شد. بههرحال موضوع مهمی است که امیدواریم کارشناسان هم در سیاستگذاری آن ما را یاری نمایند.
دکتر صالح آبادی گفت: من میخواستم از یک منظر دیگری به نظام بانکداری اسلامی اشارهای داشته باشم. خوشبختانه سه سالی هست که شورای فقهی بانک مرکزی تأسیس شده و اقدامات خوبی در این دوره انجام شده است. ولی ما این را شروع و مقدمه یک کار میدانیم. هنوز در نظام بانکداری اسلامی در کشور باید کارهای بسیاری انجام بدهیم و من جا دارد تشکر کنم از اعضای شورای فقهی خصوصاً از جناب آقای دکتر مصباحی مقدم، جناب آقای دکتر آقانظری و یاد و خاطرهای از دکتر موسویان داشته باشم. ایشان هم جزو افراد خوشنام و خوشفکری بودند که در این مسیر همراه ما بودند که این بزرگان جزو مؤسسین شورای فقهی بودند و هستند و به ما کمک میکنند.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: اخیراً اصلاحاتی دردستورالعمل شورای فقهی بانک مرکزی صورت گرفت و موضوع جامعتر دیده شد. ما در کنار این شورای اصلی که شورای فقهی است و مصوب خود شورا است و به تائید هیئت عامل بانک مرکزی رسیده و مصوبات شورا لازمالاجرا است، کارگروه تخصصی شورای فقهی در قم را هم راهاندازی کردیم که خود جناب آقای نظری رئیس این کارگروه هستند و آقای عبادی و دوستان دیگر هم حضور دارند و موضوعاتی که شورای فقهی ارجاع میدهد، آنجا با دقت و عمق کافی و وقت وافی که دوستان میگذارند بررسی میشود تا در شورای فقهی بررسی و تصویب شود. این مسئله مهمی است که قبلا جایش خالی بود چرا که سابق بر این مسئله ای در شورای فقهی میآمد و چند جلسه بحث میشد، درحالیکه موضوعی را که روی آن کارشده باشد و ابعاد موضوع شفاف و روشن باشد، شورای فقهی میتواند در یک یا حداکثر ۲ جلسه جمع بندی کند. در حقیقت قبلا عملاً کار کارشناسی در خود شورا انجام میشد، بعضاً چندین جلسه بر یک موضوع بحث میشد اما اکنون کار کارشناسی در شورای فرعی در قم انجام میگیرد. ما زمانی که در بورس بودیم همین کار را کردیم و کار موفقی هم بود. همچنین در این دوره دبیرخانه شورای فقهی نیز فعال شد. جناب آقای دکتر میثمی دبیر شورای فقهی و رئیس دبیرخانه شورای فقهی منصوب شدند. موضوعاتی را تدوین کردند، به تأیید شورا رساندند که در ماههای آینده روی اینها کار خواهیم کرد و با اولویتبندی خود شورا تکتک در کارگروه مورد بحث قرار میگیرد و جمعبندی میشود و نتایجش به شورای اصلی ارائه میشود. خب این به نظر بنده یک ساختارسازی و نهادسازی است که بسیار مهم است.
ایشان در ادامه بیان کرد: یک بحث دیگری که داریم و به نظر من حائز اهمیت است این است که ما مصوباتی را داشتیم. آیا در نظام بانکداری ما در صحنه عمل بانکداری ما اسلامی کار میکند؟ برای این کار هم در واقع مقرر شد که مصوبات شورای فقهی در قالب چکلیستهایی دربیاید و حوزه نظارت بانک مرکزی در کنار نظارتهای معمولی که دارد این را هم مورد توجه قرار بدهند و نظارت کنند که از نظر عملیاتی مصوبات شورای فقهی و موضوعات بانکداری اسلامی اجرا شود. همچنین مقرر شد که در هر بانک یک فرد متخصصی که با بانکداری اسلامی آشنایی دارد و در این حوزه شرایط خاصی را دارا باشد به بانک مرکزی معرفی شود و بانک مرکزی تأیید صلاحیت بکند. این فرد میشود ناظر شرعی در آن بانک که عضو کمیته تطبیق و رعایت مقررات در آن بانک خواهد بود.
دکتر صالح آبادی عنوان کرد: بنابراین بازوی شورای فقهی در بانکها این افرادی هستند که منصوب میشوند. این افراد در هر بانک موظف هستند که مقررات و مصوبات شورای فقهی را در آن بانک مورد رصد و بررسی قرار دهند. در این مرحله حضور این افراد در بانکها میتواند کمک کند که بانکها به سمت موازین شرعی حرکت کنند. علاوه بر این آموزش بانکداری اسلامی به نظر ما حائز اهمیت است. ما در هفته گذشته در مرکز آموزش عالی بانکداری در خدمت دوستان بودیم، مقرر شد که هم مصوبات شورای فقهی و هم موضوعات بانکداری اسلامی در قالب آموزش مدونی توسط مرکز آموزش عالی بانکداری مورد تدریس قرار بگیرد. بههرحال ترویج بانکداری اسلامی بخشی از آن برمیگردد به آموزش. بالاخره برای کارکنان بانکها و افرادی که در بخشهای مختلف بانکی کار میکنند باید آموزش لازم هم تدارک دیده شود. البته منحصراً در آموزش عالی بانکداری نخواهد بود. سایر مراکز آموزشی هم در صورت تمایل هم میتوانند این کار را انجام دهند. گواهینامههای حرفهای هم درحال تهیه شدن است که موضوعات بانکداری اسلامی جزو گواهینامههای حرفهای هم مدنظر قرار میگیرد که افراد با یک سری آموزشها و آزمونهایی بتوانند این مدرک حرفهای را در زمینه بانکداری اسلامی دریافت کنند تا بتوانند عضو آن کمیته تطبیق بانک باشند.
دکتر علی صالح آبادی بیان کرد: این سلسله اقدامات در واقع انجامشده و انجام میشود و ان شاء الله بهمرور این کارها را توسعهخواهیم داد. یکی از دغدغههای اصلی دولت، متدینین، علما و مردم این است که ما بانکداری اسلامی داشته باشیم و میزان تطابق بانکداری عملی ما با بانکداری اسلامی که هست، تطابق بالا و کاملی پیدا کند. امیدوار هستم این حرکت خوبی که شروعشده با انگیزه بالا و تلاش جهاد گونه همه ما، ما را به اهداف کشور در حیطه کاری خودمان که تحقق نظام بانکداری اسلامی هست نزدیک نماید.
پنل اول
سخنرانی دکتر فریدون رهنمای رودپشتی، رئیس انجمن مهندسی مالی ایران
دکتر رهنما رودپشتی با عرض سلام و خیر مقدم خدمت اساتید، پژوهشگران و حاضرین در جلسه بیان کردند: خوشحال هستم که در هفتمین سالگرد تأسیس انجمن مالی اسلامی در پنل تخصصی در خدمت شما عزیزان باشیم. ابتداً من هم میخواهم در ادامه فرمایش دکتر مصباحیمقدم خاطرهای از انجمن تعریف کنم که انشالله قدردان آن باشیم و انشالله بتوانیم حفظش کنیم و پایدارش کنیم و تأثیرگذار در حوزههای تخصصی که در انجمن تعریف شده، کمک کنیم.
رئیس انجمن مهندسی مالی ایران بیان کرد: خاطرم هست در سال ۹۲ بود. یعنی بعد از گفتمان سادهای که دکتر صالحآبادی با دکتر مصباحی مقدم داشتند. چون من مسئولیت در انجمن مهندسی مالی داشتم و یک سری تجربیاتی داشتم و مسیری را رفته بودیم در وزارت علوم، آقای دکتر صالحآبادی در یک ارتباطات علمی و دانشگاهی که باهم داشتیم، عنوان کردند که ما میخواهیم این انجمن را شکل بدهیم و کوتاهترین مسیری که شما میتوانید از تجربیات خود به ما کمک بکنید، اعلام کنید که ما کار را شروع کنیم.
در ادامه ایشان افزود: ما یک جمع هفتنفره که شامل خود آقای صالحآبادی و آقای مصباحی مقدم و مرحوم آقای موسویان و عزیزان دیگر، هیئت مؤسس تشکیل دادیم. آن موقع خاطرم هست که ضابطه وزارت علوم اینگونه بوده که یک انجمنی که در یک زمینه خاصی درخواست تأسیس دارد، باید توسط انجمنهای علمی قبلی فعال در آن موضوع تأیید شوند و البته الان هم همینگونه است. اگر کسی بخواهد در زمینه مالی، انجمن تأسیس بکند باید توسط انجمن مهندسی مالی و انجمن مالی اسلامی مورد تأیید قرار بگیرد تا وزارت علوم به استناد آن، تأییدیه مجوز فعالیت صادر بکنند.
دکتر رهنما بیان کرد: دو انجمن درخواست صادر کرده بودند و خود من به دلیل نگاهی که داشتم در هیئتمدیره مطرح کردیم و هر دو انجمن را موافقت کردیم که کار را شروع کنند. با این تفاوت که من در این انجمن عضو هیئت مؤسس بودم ولی در آن انجمن من نقشی نداشتم. امروز شما ثمره طیبه آن نگاه را میبینید. هفتمین سال تأسیس است و عدد هفت هم در عالم خلقت عدد مقدسی است و این خودش باب بزرگی است تا این مسیری که آغاز کردیم را انشالله با قوت بیشتر ادامه بدهیم.
همچنین ایشان افزود: امروز شما میبینید کارکردهای انجمن را که انصافاً باید دستمریزاد گفت به آقای دکتر صالحآبادی که پای انجمن ایستاد و انرژی زیادی گذاشت و شما امروز میبینید که این انجمن با گرید A از وزارت علوم که جزو معدود انجمنهایی است که با گرید A از وزارت علوم دارد و تقریباً در همه این سالها بوده. انشالله برنامهریزی کنیم که بتوانیم این مسیر را ادامه بدهیم.
دکتر فریدون رهنما رودپشتی افزود: من نکتهی دیگری که در راستای فرمایشات دکتر مصباحی مقدم بود عرض کنم که من اخیراً کتابی را ترجمه کردم که گویا کتاب شایسته تقدیر این همایش هم قرار گرفته که آن کتاب تحت عنوان «فینتک ارز دیجیتال و آینده مالی اسلامی» است که بسیار کتاب خوبی است. دو نویسنده مالزیایی به نام نفیس عالم و سید نظیم که این کتاب را تهیه کردند. ۱۲ فصل دارد که یک فصلش مشخصاً فرمایشات دکتر مصباحی است. یعنی دید انتقادی بیتکوین از منظر اسلامی. البته اینها چون فقهای حنفی هستند از منظر آنها بررسی کردند.
وی ادامه داد: تعریف روشنی از مال، تعریف روشنی از مال، تعریف روشنی از پول چه از منظر اقتصادی و چه از منظر علم مالی در این کتاب آمده و انشالله من فرازی از این کتاب را اشاره خواهم کرد که اساساً ارز دیجیتال یک دارایی است؟ یک ابزار است؟ کالاست؟ همه منظرهای اقتصادی و فقهی دیده شده که این نشان از این است که همانگونه که بشر با پیچیده شدن مبادلات از ابزارهای متفاوتی استفاده کرده است (ازجمله طلا و نقره، کالا بعد پول رایج) نشان میدهد ما نسبت به رمزارزها در مورد تبدیل تهدید به فرصت باید چه کنیم و بررسی کنیم آنهایی که با اقتصاد ما سازگار است، انتخاب منطقی کنیم.
ایشان با ذکر یک مثال بیان کرد: امروز نمیتوانیم حذفش کنیم. بهعنوان یک کارشناس میگویم که رمزارزها مزایای بسیار زیادی دارد؛ اما ممکن است محدودیتهایی هم داشته باشد که اینها را با مسائل فرهنگی و قانونی با آن کنار بیاییم. بهویژه در بازار سرمایه ما. اگر ما به رمزارز بهعنوان یک محصول مالی نگاه میکنیم، میتوانیم از آن استفاده کنیم. یک تفاوت اساسی بین رمزارز و کالاهای دیگر وجود دارد. ما در تولید رمزارز نهاده مصرف میکنیم. آنهایی که ماینینگ میکنند انرژي مصرف میکنند. این بسیار ارزش اقتصادی بالایی دارد و ما نمیتوانیم این را بهصورت فقط پول رایج ببینیم.
دکتر رهنما بیان کرد: اگرچه پول رایج مثل ریال و دلار و غیره پشتوانه دارند و اگر نداشته باشند ارزش اقتصادی ندارند. در مورد رمزارزها همین است با این تفاوت اساسی که ما در تولید رمزارز ما نهاده مصرف میکنیم و انرژی مصرف میکنیم. لذا در اقتصادهایی مثل ما توجیه دارد؛ چون ارزان است. این هم یکی از بحثهایی است که در تمایز رمزارزها و سایر پولها استفاده بکنیم.
رئیس انجمن مهندسی مالی ایران عنوان کرد: امروز وقتی وارد دنیای مجازی میشویم. در دنیا مجازی طریق مبادله در حال تغییر است. مثل اینکه قبلاً وسیله مبادله طلا بود بعد پول آمد و حال شکل پول در حال تغییر است و برای همین به آن میگویند پول مجازی و تصور نکنید که این پول مجازی به شکل کاغذ و بیهویت است، نه. ارزش اینها از ارزش چیز دیگر مشتق میشود و این مشتقات میتواند هر چیزی باشد. میتواند مثلا یک زمین باشد. لذا کریپتوهایی که الان در مورد آنها صحبت میشود، تحت تأثیر این تغییرات است که باید به آنها توجه کنیم.
دکتررهنما رودپشتی در آخر بیان کرد: یکی آنکه تحت تأثیر فینتک است. یعنی فناوری مالی. ما باید فناوری مالی را بپذیریم و این میتواند بسیار کاربردی باشد. ابزار فناوری مالی را بهعنوان یک بستر مثل بلاکچین که امروزه بحث پاراچین هم در حال مطرح شدن است را باید بپذیریم. برای اینکه وسیله مبادله راحتتر صورت بگیرد. نهایتاً محصول این فرایند یعنی رمزارزها مطرح میشود که اشاره شد تعداد زیادی حتی چند برابر نهاد های رسمی دنیا رمزارز داریم که شناخته شده ترین آن بیتکوین است که حالا در این چارچوب همکاران به تفضیل در مورد آنها صحبت خواهد کرد.
دکتر عبدالهی، مدیرعامل شرکت انفورماتیک
دکتر علی عبدالهی ضمن تشکر از برگزارکنندههای همایش، بیان کرد: موضوع من رمزارزها؛ تجربه جهانی چالشها و راهکارها است. میخواهم مروری داشته باشم راجع اینکه وضعیت جهانی چیست و ما در ایران در تطبیق با آن چه چالشهایی داریم و چه راهکارهایی باید ارائه بدهیم.
در ادامه ایشان افزود: ببینید ما اگر تجربه جهانی در وضعیت بلاکچین و رمزارز در دنیا را ببینیم میتوانیم برویم سراغ کشورهای مختلف اروپا و آسیا و بخشهای مختلف بررسی کنیم؛ ولی واقعیت امر این است که جمعبندی همه این تجارب بهصورت یکپارچه ما میتوانیم در منحنیهای هایپ گارتنر ببینیم. همه ما با موسسه گارتنر آشنا هستیم. یک موسسهای هست که در حوزه IT تحقیقات انجام میدهد.
دکتر عبدالهی ادامه داد: حدود ۲۰ سالی است که گارتنر منحنی برای نوآوریها ارائه داده است که بلاکچینها هم نوعی از همین نوآوریها هستند که میگوید نوآوریها یک چرخهای را طی میکند. میگوید وقتی نوآوری میآید، ابتدا در گام اول ظهور نوآوری را داریم سپس انتظاراتی به وجود میآید. پیشبینیهایی صورت میگیرد و در مورد آن صحبت میشود. این انتظارات اوج میگیرد که این مرحله بعدی است. یعنی انتظاراتی که بهصورت توهموار انتظارات عجیبی صورت میگیرد. مانند زمانی که اول تلگرام آمد بعد بحث گرام مطرح شد.
مدیرعامل شرکت انفورماتیک افزود: رسانهها شروع کردند برای انتظارات عجیب گزارش تهیه کردند و گمانهزنیها شکل گرفت که بعد تلگرام رفت و در کشور امریکا به مشکل برخورد و داستانهای دیگر. بعد از این در مرحلهای وارد میشویم که یک عده که آمدند کار را شروع کردند، نمیتوانند پاسخگوی انتظارات باشند که به آن میگویند شیب سرخوردگی. ابهامات کمتر میشود و بعد وارد شیب روشنگری میشود که درنهایت میرسیم به سطح سوددهی. این نمودار را اکثرا با آن آشنا هستید. اما من گفتم که یک معرفی اجمالی داشته باشم.
وی افزود: از سال ۲۰۱۵ رمزارز بهعنوان یک ابزار پرداخت با بحث بیتکوین وارد نمودار هایپ گارتنر شد و میبینیم که در کجا خودش را نشان داد. درجایی که فاز توهمات از آن کنار میرود و میخواهد وارد شیب روشنگری شود و از سال ۲۰۱۵ در شیب سرخوردگی خود را نشان داد؛ منتهی بهعنوان ابزار پرداخت.
ایشان در ادامه بیان کردند: گفتند بیتکوین بهعنوان ابزار پرداخت جایگزین است و تعداد کاربر محدود دارد و مشخصات دیگری از بیتکوین. رفتیم جلوتر دیدیم در سال ۲۰۱۷ اساساً بحث بیتکوین خوب پیش رفته است. اما باید سراغ تکنولوژی مادر برویم که همان بلاکچین بود و گفتند که باید ذخیرهسازی توزیعشده را داشته باشیم و بحثهای عدم نیاز به واسطه تأییدکننده سپس بحث قراردادهای هوشمند شروع شد. تازه داشت فازهای اولیه داشت شکل میگرفت در این منحنی صعودی و بعد هم جمله معروف آمد که بلاکچین برندهتر از هر شمشیری در برابر فساد است.
دکتر عبد الهی عنوان کرد: پیش رفتیم و در سال ۲۰۱۹ آمدند هایپسایکلهای مبتنی بر بلاکچین و زنجیره ارزش افزایی مطرح کردند. گفتند باید تمامی این فناوری بلاکچین را باید کامل کنیم. رمزارزها به این مرحله روشنگری رسیدند و شیب سرخوردگی کم شد و بعدازآن یک سری کسبوکارها شکل گرفت و ریسکهای آن کم شد؛ منتها این اکوسیستم بلاکچین که شکل گرفت، گفتند که ما سرمایهگذاری کنیم بر روی خدمات بانکی که در حقیقت همان تمرکززدایی و رمزارزها بود و موارد دیگر مانند: مبادله کالاهای دیجیتال، قراردادهای هوشمند، خدمات بیمهای و زنجیره تأمین.
وی در ادامه افزود: در حوزههای مالی نیز بهعنوان ابزار سرمایهگذاری مانند: فاندهایی تأسیس کنیم که مبتنی بر رمزارز باشد یا مثلاً توکنایز کنیم. بعد از آن اکوسیستم رمزارز شروع کرد و بعد از آن NFT هم ظهور کرد و فضای آن مطرح شده بود و بعد از آن تمایل بانک مرکزیها برای انتشار پول دیجیتال مطرح شد. مخصوصاً بعدازاینکه FATF یک کانسرنی را سال ۲۰۱۹ مطرح کرد که اساساً بروید و شروع کنید و بقیه هم این موضوع را دنبال کردند.
ایشان تصریح کرد: در سال ۲۰۲۱ وضعیت ما این گونه بود که رمزارز وارد آن بخش سوددهی و بهرهوری شده است. بنابراین ما اگر بخواهیم جمعبندی کنیم که دنیا الآن کجاست، باید بگوییم مثلاً از ده سال پیش از فازهای اولیه رد شده، ابهامزدایی شده، ریسک را مدیریت کرده و وارد شیب روشنگری شدیم.
دکتر عبدالهی بیان کرد: همه از ریگولاتور تا کسبوکارها میدانند با چه چیزی طرف هستند. مردم سراغش رفتند و مبادله میکنند و دانشگاهها فهمیدند و دراینباره بحث میکنند. این آگاهی جهانی ایجادشده و در فاز سوددهی قرارگرفته. اما سایر بخشهای بلاکچینی هنوز نه کامل نشده و هنوز در بخشهایی نیاز به بحث دارد و ما انتظار داریم در ده سال آینده بتوانیم از این منحنی خارج شویم.
وی افزود: سرعت چرخه هایپ خیلی مهم است. هم صنایع در آن تأثیر دارند (به صورتی که صنایع پیچیدهتر دیرتر از آن خارج میشوند) و هم اکوسیستم کشورها. منحنی داریم که عادی است. روندی را با سرعت طبیعی طی میکند. اما یک Fast-Track Hype Cycle داریم که این چه است؟ این میگوید که وقتی بیزینس خوب شکل میگیرد طول مرحله رسیدن به شیب روشنگری خیلی کم است. یک مرحله دیگری داریم که به Long-Track Hype Cycle معروف است که میگوید مرحله روشنگری خیلی طول میکشد. اینجا در حقیقت ارتفاع سرخوردگی زیاد است.
همچنین ایشان بیان کرد: میخواهم این را بگویم که ما در ایران در مواجهه با فناوریهای نو مثل رمزارزها متأسفانه لانگ فیوز هستیم و ما هنوز در شیب سرخوردگی هستیم و خیلی خوشبین نیستم که در یکی دو سال آینده بتوانیم اتفاقی را رقم بزنیم و شاید در پنجساله بتوانیم به مرحله سوددهی برسیم. اما چرا هنوز باید این فاز را طی بکنیم؟ برای این است که در ایران هنوز تعیین تکلیف موضوعات اساسی نشده است. همین نکتهای که دکتر عشقی به آن اشاره کردند. من مثالی بزنم در این بحث. شما امضای دیجیتال را در نظر بگیرید که دنیا از این نمودار خارجشده ولی ما هنوز که هنوز است با قوانین و دستورالعملهای امضای دیجیتال ماندهایم. بنابراین موضوعات اساسی باید تعیین تکلیف شوند.
دکتر علی عبدالهی گفت: موضوعات اساسی دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که در مورد پذیرش کاربر باید کار شود. موضوعات ریگولاتوری حل شود. موضوع مهمی بعدی که وجود دارد این است که یک اکوسیستم جدید است و امروزه دنیا به این رسیده است که گره زدن بلاکچین و رمزارز به دنیای فیزیکی کار درستی نیست. رمزارز مرتبط با دنیای بلاکچینی است؛ مرتبط با بانکداری بلاکچینی است؛ مرتبط با بورس بلاکچینی است و خیلی سخت است که این دو دنیای متفاوت را به هم گره بزنید و این کار شدنی نیست. ما در سندباکس چند تا طرح داشتیم اما شدنی نیست. این را باید بپذیریم که این نیاز به یک اکوسیستم جدید دارد. بخشینگری و نداشتن نقشهراه باید حل شود.
وی افزود: اگر میخواهیم سرعت پیدا کند و حداقل طبق همان نمودار حرکت کند، ابتدا باید تعیین تکلیف ابعاد اسلامی فقهی حقوقی موضوع صورت بگیرد.
دکتر عبدالهی در آخر بیان کرد: نگاه اکوسیستمی داشته باشیم، تدوین نقشهراه منسجم داشته باشیم، متولی واحد داشته باشیم. رویکردهای نو در رگولاتوری داشته باشیم. بر روی آموزش و مهارت سرمایهگذاری کنیم و درنهایت توسعه رمزارز ملی را داشته باشیم که در حال شکلگیری است و امیدوارم که این موضوع بتواند سرعت کار را بالا ببرد.
دکتر حسین میثمی، رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی
دکتر حسین میثمی در هفتمین همایش مالی اسلامی بیان کرد: با سلام و عرض ادب خدمت همه عزیزان و با کسب اجازه از فقهای محترم حاضر در جلسه. در این گزارشی که در این مدت محدود به شما عزیزان میخواهیم ارائه کنیم نکتهای هست که بخواهم به شما عزیزان بیان کنم این است که در قسمت موضوعشناسی این تحقیق و بهخصوص تجربه کشورها، پژوهشگر ارجمند خانم زینب بیابانی با بنده همکاری داشتند و نکته دوم این است که سرنخ مباحث فقهی را دکتر مصباحیمقدم بهدرستی فرمودند و ما یک مقدار سعی میکنیم بحث را باز کنیم.
دکتر میثمی افزود: سه موضوع مهم به لحاظ فقهی مدنظر هست. ماهیت، مبادله و استخراج رمزارزها که اینجا اهمیت پیدا میکند. ارائه دو قسمت خواهد داشت. یکی موضوعشناسی و دیگری حکمشناسی.
وی ادامه داد: . به لحاظ موضوعشناسی عزیزان حاضر در پنل از صاحبنظران این حوزه هستند. اما چون اختلاف در مبانی علمی رمزارزها زیاد است. این گزارشی را که ما ارائه میکنیم. مبنای موضوعی آن بیشتر مستندات علمی نهادهای نظارتی اروپایی بوده است. بخصوص مستند BIS سال ۲۰۱۸، مستند FCA انگلستان سال ۲۰۱۹، نهاد نظارتی سوئیس و نهاد نظارتی آلمان را مدنظر داشتیم.
رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی افزود: همه عزیزان توجیه هستند، ضرورت اینکه ما باید به لحاظ فقهی و حقوقی این موضوع را بررسی کنیم این است که ما میخواهیم از اینها بهصورت گسترده در اقتصاد کشورمان استفاده کنیم. وقتی که ما نتوانیم ابعاد فقهی و حقوقی آن را شفاف کنیم در آینده ممکن است مشکلاتی برای ما پیش بیاید. دو مفهوم رمزارز و توکن را در ادامه میخواهم به آنها تأکید کنم چون در موضوعشناسی برای ما اهمیت پیدا میکنند.
دکتر میثمی بیان کرد: متأسفانه در کشور ما ادبیات رمزارز گرهخورده با مفهوم بیتکوین درحالیکه رمزارز یک مفهوم متفاوت و گستردهتری است نسبت با بیتکوین و ما باید این را در نظر بگیریم که توکن یک موجودیت دیجیتال که یک ارزش مجازی یا واقعی را نمایندگی میکند و رمزارز یک نوع دارایی مالی که بر بستری دیجیتال، غیرمتمرکز و شفاف موجودیت دارد، میباشد.
وی افزود:با این مبنایی که ما داریم هر رمزارزی توکن است ولی هر توکنی را نمیتوانیم بگوییم که رمزارز است. از منافع استفاده از رمزارزها میتوان بهسرعت بالا در مبادلات، هزینههای پایینتر، شفافیت و پرداخت فرامرزی اشاره کرد. اما از مخاطرات رمزارزها نیز میتوان به نوسانات شدید قیمتی، کاربردهای غیرقانونی، از دست دادن دارایی و ریسک تضعیف قدرت بانک مرکزی اشاره کرد.
ایشان در ادامه ضمن بیان رویکردهایی که در گونهشناسی رمزارزها داریم و موردتوجه است ادامه داد: ما سه رویکرد را در موضوعشناسی شناسایی کردیم: رویکرد بانک تسویه بینالمللی یا مفهوم گل پول، رویکرد بانک مرکزی که رویکرد جغرافیایی هست که در مستنداتی که منتشرشده در سال ۹۷ و رویکرد کارکردی که نهادها نظارتی اروپایی عمدتاً این رویکرد را مورد توجه قرار دادهاند.
دکتر حسین میثمی بیان کرد: مفهومی داریم به اسم گل پول که آمده بر اساس چهار شاخه انواع پولها را تقسیمبندی کرده که ما در اسلاید بعد آوردیم که این چهار شاخص عبارتاند از: دیجیتال بودن، گستردگی دامنه، دسترسی منتشرکننده یا بانک مرکزی و همتا به همتا بودن است. این روش انواع پول را در چهار شاخص تقسیمبندی کرده.
وی افزود: رویکرد کارکردی نهادهای اروپایی را میبینیم که توکنها را به سه دسته تقسیم کرده است، تحت عنوان: توکن پرداخت، توکن بهادار و توکن کاربردی. توکن پرداخت میتواند عام باشد. یعنی بدون اینکه کسی تأیید کند و یا بستر فنی آن بدون تأییدیه باشد که بیتکوین و اتریوم از این دست ارزها هستند و همچنین میتواند با مجوز باشد و یک نهاد بالاسری که اجازه خودش را به این سیستم اضافه میکند. مثل رمزارز بانک مرکزی.
همچنین ایشان بیان کرد: همینطور توکنهای بهادار را داریم که در صحبتهای آقای عشقی به نحوی به آن اشاره شد. توکن سهام و توکن اوراق بهادار نمونههایی از این نوع توکن هستند و در نهایت توکنهای کاربردی مثل توکن احراز هویت که شخص یک توکن احراز هویت داشته باشد که هرکجا نیاز باشد بحث احراز هویت را انجام بدهد.
دکتر میثمی تصریح کرد: رویکرد بینالمللی در رمزارز وجود دارد که گروهی آن را پول میدانند، گروهی کالا میبینند و گروهی نیز دارایی میبینند. به لحاظ مقررات گذاری هم چهار رویکرد را شناسایی کردیم: ممنوعیت کلی، عدم ممنوعیت، ممنوعیت بخشی یعنی مثلاً برای عنوان کالا میپذیریم ولی بهعنوان پول نمیپذیریم. رویکرد آخر هم عدم اتخاذ موضع دقیق در خصوص ممنوعیت یا عدم ممنوعیت است که بانک مرکزی کشورها فقط نگاه میکند و موضعگیری نمیکند تا اوضاع مشخص شود.
وی در ادامه ما وارد بحث حکمشناسی شد و چالشهای فقهی و احکام استخراج و مبادله را بیان کرد: در این اسلاید شما یک تصویر کلی از نظر مراجع تقلید را میبینید که فضای کلی را میبینیم که به چه شکل است.
رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی افزود: در ادامه سلسله مراتب مقررات گذاری را میبینید که ما باید طی بکنیم برای رمزارزها که ما نه قانون مرجعی داریم و نه دستورالعملهای کاملی داریم؛ لذا به لحاظ قانونگذاری خلعهایی را داریم.
دکتر مبثمی افزود: زیرساختهای فقهی در بحث رمزارزها، اصل صحت و لزوم قراردادها، پذیرش انواع انگیزههای عقلایی، عرفی بودن مفهوم پول و عرفی بودن مفهوم مال و مالیت است. ما برداشتمان این است که زیرساختهای فقهی پذیرش رمزارزها فراهم است. اینکه انگیزههای عقلایی را میپذیریم یا مثلاً عرفی میدانیم موضوع پول و مال را اما چالشهای فقهی مهمی داریم که در ادامه ذکر میکنم.
ایشان بیان کرد: در مورد رمزارز بانک مرکزی ما اعتباردهنده مشخصی داریم که چالشهای مالیت درمورد آن نداریم اما در مورد رمزارزهای جهانروا مثل بیتکوین ما بحث مالیت و یا غرر را میتوانیم داشته باشیم. یک سری مواردی هم که تبعی هستند. مثل پولشویی و این قبیل موارد که در ذات رمزارزها محسوب نمیشوند.
وی افزود: در بحث مالیت و غرر معیار به لحاظ مالیت بحث «منفعت محلله مقصوده متاعدمبه» است و ما باید این را بسنجیم اما اینجا دو دیدگاه فقهی است که گروهی عرف عام را کافی میدانند و گروهی عرف خاص را و یا عرف عام را کافی میدانند. که در این گزارش ما هر دو گروه فقها را سعی کردیم که بیاریم که از مهمترین فقهای گروه دوم حضرت امام هستند. از کتاب مکاسب که معتقد هستند، مالیت تابع عرضه و تقاضاست.
رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی در ادامه بیان کرد: اما از آنطرف فقهایی داریم که نمیپذیرند و به عام بودن آن نفع، تأکید دارند که این دو گروه مبنای فقهی برای ما هستند. بر اساس دیدگاه دوم بیتکوین شفاف است و مشکلی ایجاد نمیکند و از طرفی احتمال از بین رفتن این نظام به یک نحوی وجود دارد و میتوانیم بگوییم که توهم مالیت وجود دارد یا مثلاً میتوانیم بگوییم که احتمال حمله ۵۱ درصدی که اگر ۵۱ درصد اعضا تسلط به این شبکه پیدا کنند، میتوانند اخلال در آن ایجاد کنند. خب این خودش مسئله مهمی است که ما ریشههای فقهی این را هم در کار دیدیم.
ایشان در جمع بندی کلی عنوان کرد: که احراز مالیت رمزارزها با سختی مواجه است و ما در این برهه زمان نمیتوانیم این را بهصورت قطعی داشته باشیم. همین موضوع ماهیتی به بحث غرر هم میتواند وارد شود با توجه به نوسانات شدیدی که داریم.
دکتر میثمی در آخر بیان کرد: آخرین بحثی که داریم بحث مبادله این رمزارزها است. خب ما اینجا یک قاعده کلی داریم که مجاز بودن معامله اشیا، مال بودن آن است و اگر مال بودن چیزی احراز شود، کل معاملات ثانوی هم تأیید میشود. اما این به این معنی نیست که ما این را به هیچ عنوان نداشته باشیم. به این صورت که اشخاص میتوانند از استخراج رمزارزها برای واردات استفاده کنند و آنها را به کسی بدهند که این موضوع را حلال میدانند و این استثنایی است از آن حکم کلی. این را ما باید دقت کنیم که رمزارز فقط بیتکوین نیست و ما میتوانیم انواع توکنهایی را داشته باشیم که به هیچ عنوان شبهه فقهی در آن وجود نداشته باشد. اما در مورد رمزارزهای جهانروا مشکل شبهه داریم آن هم فقط در بحث مبادله؛ ولی در مورد استخراج میتوانیم بگوییم که شبهه ندارد.
دکتر محمد جلال، پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال
دکتر محمد جلال در هفتمین همایش مالی اسلامی بیان کرد: عرض سلام دارم خدمت همه اساتید و تشکر بابت این فرصتی که پیش آمد. عرایض خودم را در دو بخش خدمتتان ارائه میدهم. یک بخش ناظر به این موضوع است که یک تحول فناورانه در دنیا اتفاق افتاده و یک مقداری درباره ویژگیها و ماهیت فناورانه این پدیده خدمتتان عرض میکنم و بخش دوم هم اشاره به برخی از کاربردها و اپلیکیشن بینالمللی این رویکرد یا ایدهای که اتفاق افتاده.
وی در ادامه افزود: اجازه میخواهم در کل عرایضم از کلمه رمزارز کمتر استفاده کنم و پیشنهادم رمزارزش است و متأسفانه در ادبیات بینالمللی هم این کلمه کریپتوکارنسی اشتباه استفاده شد و اشتباه ترجمه شد و اگر بخواهیم بگوییم رمزارزش کلمه بهتری است.
دکتر جلال گفت: فناوری پایه این پدیده تحت عنوان فناوری DLT یعنی فناوری دفاتر توزیعشده شناخته میشود. ایده بیشتر از آنکه یک اتفاق فناورانه باشد یک تحول نگرشی است. به نظرم یک تحول نگرشی و تا حدی تمدنی اتفاق افتاده است. موضوع فناوری دفاتر کل توزیعشده یک موضوع ثبتی است که یک نگاه جدید به مقوله ثبت است. زمانی که ثبت وارد زندگی بشر شد یک تحول تمدنی صورت گرفت و دانش بشری امکان ذخیرهسازی و انتقال پیدا کرد. این فناوری ثبتی اولین کاربرد جدی خودش را در بیتکوین در سال ۲۰۰۹ متبلور کرد و اثر این رویکرد را نشان داد.
وی افزود: در واقع در سال ۲۰۰۹ مفهوم اینترنت ارزش، پایهگذاری شد. اگر بخواهیم کمی دقیقتر منظورمان را بگوییم ارزش دیجیتال این است که ما موجودیتی داریم که میتوانیم به آن بگوییم دیتا. الآن تمام پیامهایی که ما میفرستیم و ایمیلهایی که ارسال میکنیم، همان دیتاست. یعنی زمانی که شما این را انتقال میدهید، فرستنده چیزی را از دست نمیدهد و گیرنده یک نسخه از آن را به دست میآورد. اما وقتیکه از ارزش صحبت میکنیم یعنی یک موجودیت دیجیتالی که وقتی ارسال میکنیم، فرستنده حتماً آن را از دست میدهد تا گیرنده آن را به دست بیاورد. مصادیقش در شرایط موجود ما میشود ریالی که در حسابهای ما است و بحثهایی از این جنس.
دکتر محمد جلال افزود: فناوری بلاکچین با یک الگوی ثبتی بدون اتکا به شخص ثالث و قابلاعتماد، گفت من این قابلیت را فراهم میکنم که این ارزش قابلیت انتقال داشته باشد. اولین اپلیکیشنی که ارائه کرد بیت کوین بود.
وی بیان کرد: بیت کوین به نظرم یک سازمان مالی غیرمتمرکز بود و توانست یک نظم غیرمتمرکز ایجاد کند. یعنی بدون اتکا به شخص ثالث توانست مسائل دو یا سه عنصر یک سازمان مالی را حل کند. یکی از آنها افتتاح حساب بود. بعدی بحث خلق ارزش بود و در بیت کوین این را بر اساس تحمل یک زحمتی یا یک هزینهای شما میتوانید یک ارزشی را خلق کنید. در برخی از این رمزارزشها شما با صبوری میتوانید این را خلق کنید. یعنی یک روند تولیدی دارد که این را نه میتوان زودتر خلق کرد و نه دیرتر.
ایشان در ارتباط با سومین رکنی که در این نظام سازمان داده شد، بیان کرد: تسویه تراکنش را به جای اینکه گردن شخص ثالث قابلاعتماد بندازد، به گردن عموم مردم انداخت. یعنی گفت اگر اجماع متکثر باشند، همدیگر را نشناسند و تبانی موضوعیت نداشته باشد، میتواند مبنای اتکا باشد. در واقع در این سه رکن چون توانست اتکا به شخص ثالث را مبتنی بر این فناوری حل کند. لذا یک اتفاق مهم اتفاق افتاد. یک تحول نگرشی اتفاق افتاد که از روی این اتفاقی که توانست خودی نشان دهد، بابی باز شد برای اینکه رویکرد ثبت را در فضای مجازی بتوانیم با استفاده از آن پایههای اینترنت ارزش در دنیای دیجیتال با سرعت بینهایت و هزینه صفر بتوانیم جابهجا کنیم.
وی افزود: البته این واژهای که استفاده کنیم توکن کردن یک موجودیت، یعنی انتقال گواهی مالکیت آن که به آن هم میتوانیم بگوییم ارزش. برای مثال من برای جابهجایی این موبایل نیاز دارم که زمان صرف کنم و برای آن هزینه صرف کنم. اما اگر گواهی مالکیت را بخواهیم منتقل کنم هزینه نزدیک به صفر است و بسیار سریع رخ خواهد داد. پس ایجاد سازمان منظم غیرمتمرکز، نوآوری بود که با بیت کوین تجلی واقعی نشان داد. پدیدههای زنجیره بلوکی که مبتنی بر این فناوری هستند، اگر الگوی اجماعشان یعنی کسانی که تأیید میکنند محدود باشند، شناختهشده باشند؛ ما در تنظیم مقررات با اینها مشکلی نداریم و به اینها زنجیره بلوکی خصوصی گفته میشود. اما اگر عمومی باشند، معمولاً پدیده پیچیدگی پیدا میکند و بهعنوان یک پدیده نوظهور باید با آن مواجه بشویم.
دکتر محمد جلال بیان کرد: اصطلاحاً باید بگوییم بسترهای زنجیره بلوکی خالق دارند ولی مالک ندارند. یعنی یک طراح آمده و این را طراحی کرده ولی مالک اینها نیستند. برای مثال بیتکوین را نمیشود خاموش کرد ولی مثلاً گوگل را میشود خاموش کرد؛ چون الگوی نظمبخشی در الگوهای متمرکز یک سرور متمرکز است. اما در این الگو مسطح است و هرمی نیست.
همچنین ایشان عنوان کرد: با توجه به ظرفیتهایی که این پدیده معرفی کرده برای اینکه این از این ظرفیتها غفلت نشود من یکی دوتا عدد عرض بکنم. ببینید الآن آقای دکتر عبداللهی اشاره کردند؛ در خصوص تبادلات به پدیدههای توزیعشده رسیدیم. در موضوع قراردادها و یا در تأمین مالی به الگوهای توزیعشده رسیدیم. یعنی همه اینها بدون اتکا به شخص ثالث امکان وقوع پیدا کردند. مثلاً صرافی غیرمتمرکزی داریم که روزانه ۱ میلیارد دلار تراکنش را مدیریت میکند بدون اینکه هیچ نهادی در آن متولی کار باشد و هیچ خطایی هم ندارد. اینها تلنگرهای مهمی است.
دکتر جلال ادامه داد: الآن در بستر مسترکارت حدود ۱۰ سال طول میکشد که ۱۰۰۰ میلیارد دلار مدیریت شود. در ویزا کارت حدود ۵ سال. در پیپال حدود یک سال. در اتریم حدود ۱۷ روز. اتریم یک موجود کاملاً غیرمتمرکز است و بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار تراکنش را بدون اتکا به شخص ثالث در ۱۷ روز تسویه میکند.
وی افزود: در خصوص کاربردهای بینالمللی، کشور ما بهشدت نیازمند داراییهای جهانرواست اگر ما دارایی جهانروا داشته باشیم میتوانیم در مقابل پدیده تحریم توانایی تابآوری بالایی داشته باشیم. درصورتیکه مقبولیت جهانی داشته باشند.
همچنین ایشان در آخر بیان کردند: ادر عرصه بینالمللی اگر این پدیده را به عنوان نسل جدیدی از داراییها ببینیم و بتوانیم برای آنها کاربردهایی به عنوان وجه تضمینی گسترش بدهیم، میتوانیم توسعه خطوط اعتباری انواع الگوهای پرداخت و غیره را فراهم کنیم. به نظرم چشماندازی هست که میتواند بهعنوان یکی از کاربردهای جدی در کشور مطرح شود و ظرفیتی است که این پدیده توانسته در کشور ایجاد کند تا ما بتوانیم انشالله در عرصه پرداخت و تسویه بینالمللی از آن استفاده کنیم برای کم اثر کردن و بیاثر کردن تحریمها انشالله.
پنل دوم
دکتر مهران محرمیان، معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی
دکتر محرمیان در هفتمین همایش مالی اسلامی بیان کرد: با سلام خدمت همه عزیزان خیلی خوشحالم که در خدمت شما هستم و خوشحالم که چنین همایشی در حال برگزاری است. اکثر همایشهایی که در حوزه بلاکچین بهصورت عام و رمزارزها بهصورت خاص برگزار میشود، معمولاً با حضور ذینفعانی برگزار میشود که منفعت مادی دارند.
در ادامه ایشان افزود: االبته این بهخودیخود هیچ اشکالی ندارد؛ منتهی مسئلهای که ایجاد میکند، آن نگاه متعصبانهای است که در واقع راجع به ارزشگذاری این حوزه به وجود میآید.
وی ادامه داد: ما شاهد اظهارنظر دو طیف که معمولاً حالت اکستریم دارند در حوزه رمزارزها هستیم. یک عده کسانی هستند که بهصورت افراطی معتقدند که این پدیده یک پدیده ارزش است و باید به آن پرداخت و باید بازش کرد. هیچچیزی نباید جلوی آن را بگیرد و آنها تهدیدهای آن را نمیبینند. در مقال طیف دیگری داریم که نگاه امنیتی به آن دارند که کلاً بدون در نظر گرفتن فرصتها، فقط با نگاه سلبی با این موضوع برخورد میکنند. واقعیت این است که مردم راه خودشان را میروند و راه خودشان را پیدا میکنند. اتفاقی که به نظر من مهم است این است که به این موضوع در همایشهایی مانند این و پروژههای علمی در این حوزه باید بیشتر پرداخته شود. بههرحال این جای خوشحالی دارد که ما داریم از ابعاد پژوهشی به این موضوع نگاه میکنیم.
دکتر محرمیان افزود: بهطور خاص رمزارز یک پدیده بینپدیدهای است. یا ما باید بیاییم یک مدلسازی جدیدی برای این پدیده در نظر بگیریم یا با استفاده از مدلهایی که موجود است تلاش کنیم آن را توصیف کنیم. مدلهای موجود تقریباً بلااستثنا برای توصیف این پدیده دچار کمبود و مشکل هستند. یعنی شما در مورد رمزارز صحبت میکنید، اگر بحث پولی را مطرح کنیم میبینیم که درجاهایی پدیده بحث پولی ندارد و با پول نمیتوان مدل کرد. یا اگر بخواهیم بهعنوان دارایی به آن نگاه کنیم بعضا کمبودهایی را نشان میدهد.
معاون فناوریهای نوین بانک مرکزی بیان کرد:
استفاده از این کلمات خودش نشان میدهد که پدیدهها و مدلهای فعلی برای توصیف این پدیده شاید کارایی لازم را هنوز ندارد. درعینحال یک مدل جدیدی هم که از همه ابعاد بتواند این موضوع را در بربگیرد هنوز وجود ندارد؛ همینجا هست که کارهای پژوهشی مهم میشود.
هر کار علمی و هرگونه تحقیق و بررسی که برای این موضوع صورت بگیرد باید این ابعادی که عرض میکنم، حتماً در آن دیده شود:
الف) ابعاد نظارتی به این معنی که الآن این پدیده به وجود آمده. ما چهکار بکنیم که روزی برای مردم اتفاق بدی نیفتد و کسانی که وارد این حوزه میشوند، یک حمایتی برای آنها وجود داشته باشد؛ درعینحال اینکه اصلاً ذات این حوزه این است که نظارتپذیر نیست. این تناقض را چگونه میخواهیم حلش کنیم؟
ب) مورد بعدی ابعاد فناوری است. در حوزه فناوری ابعاد مختلفی در این موضوع وجود دارد که باید به آن پرداخته شود.
ج) در حوزه حقوقی و قانونی هر مدلی که مطرح میشود، باید به این موضوع بپردازد که ابعاد حقوقی و قانونی آن به چه ترتیبی باید باشد.
د) ابعاد اقتصادی بسیار مهمی داریم در این پدیده که به دید بنده بهصورت کامل به آن پرداخته نشده و ابعاد اقتصادی ناشناس بسیار زیاد دارد.
ه) همچنین ابعاد ارزی؛ یعنی بهطور خاص در واقع آن موازنهای که بین ریال و سایر ارزها وجود دارد، این وسط به چه ترتیب خواهد بود و چگونه ادامه پیدا خواهد کرد؟
دکتر محرمیان در ادامه تصریح کرد: در سال ۹۸ بنا به مصوبه شورای مرکز ملی فضای مجازی که ابلاغ کردند یک پروژهی ششماهه برای آیندهپژوهی این حوزه بود. ابزاری که استفاده کردیم، ابزار سناریونگاری بود و اینجایی به کار میرود که ما نمیدانیم و آینده محتمل دقیقی نداریم و چون نمیدانیم چه میشود، از این پلن استفاده میکنیم. همینطور که عزیزان مستحضر هستند در سناریونگاری اصل ماجرا بر این است که ما یک سری پارامتر را انتخاب کنیم که خودمان روی آن خیلی کنترل نداریم و درعینحال در آن موضوع خیلی مؤثرند.
وی افزود: در آن دوره درنهایت دو پارامتر برای این موضوع شناسایی کردیم که یک، میزان اقبال مردم به رمزارزها و دوم میزان اقبال حاکمیتها به رمزارزها بود. منظور فقط ایران نیست و مقصود کل کشورها است. ما بر این اساس، فضای بازی را به چهار قسمت تقسیم کردیم و اسامی آن را گذاشتیم آب، باد، خاک و آتش. که سناریو آب زمانی که مردم اقبال زیادی به این حوزه دارند و حاکمیتها هم عموماً این را پذیرفتهاند. سناریو بعدی آتش است؛ یعنی مردم اقبال زیادی به آن دارند ولی حاکمیتها اقبال زیادی ندارند و گاهاً با آن نگاه سلبی دارند.
ایشان همچنین بیان کرد: سناریو سوم سناریوای است که مردم و حاکمیتها به این پدیده اقبال ندارند که باد نام دارد و چهارمین حالت حالتی است که مردم به آن اقبال ندارند ولی حاکمیت اقبال دارد. نام این سناریو هم خاک است. البته ما در دنیا که داریم دولت آن کشور بر اساس یکی از داراییهای خودش رمزارز منتشر کرد، ولی مردم از آن اقبال نکردند و موفقیتآمیز هم نبوده پروژه.
هر چهار سناریو را ما بررسی کردیم و یکسری توصیف برای این سناریوها درآوردیم و اینها را مجهز کردیم به یکسری نشانه که ما چگونه بفهمیم الآن به سمت کدام حرکت میکنیم و بر اساس آن سناریو بعضی از وظایف حاکمیت را دقیق کنیم، مشخص کنیم و این موضوع در مرکز ملی فضای مجازی مطرح شد و مصوب شد. بههرحال وظایف حوزههای مختلف هم در حالتهای خاص به آنها ابلاغ شد.
وی ادامه داد: خواهش من این است که در این حوزه، کارهای ازایندست زیاد نداریم و اگر شما هم در دنیا جستجو کنید، در دنیا هم زیاد کار نشده. میبینید که چه تعداد سناریو پلنینگ صورت گرفته که این خودش یکی از روشهای آیندهپژوهی است. ابزارهای متعددی وجود دارد. دوستانی که به رمزارز نگاه مثبت متعصبانه دارند و از عزیزانی که نسبت به این حوزه نگاه منفی متعصبانه دارند، از آنها میخواهم که این نگاه متعصبانه را کنار بگذارند و بشینند پای هرکدام از این ابزارهایی که قبول دارند و تلاش کنند سناریوهای مختلفی که در نظر دارند را بررسی کنند. واقعا چه اتفاقی قرار است بیفتد؟ اگر رمزارزها دنیا را فرابگیرند در GDP کشورها چه تأثیری خواهد داشت؟ عدد مشخص کنید. سبک زندگی مردم چه تغییری میکند؟ برای بانکها چه اتفاقی میافتد؟ قرار است شغل جدید ایجاد شود یا اینکه شغلها از دست بروند؟ برای مردم فقیر به دلیل اینکه میخواهیم عدالت را ایجاد کنیم، برای آنها چه اتفاقی میافتد؟ برای سنترهایی که با این تمرکززدایی قرار است از بین بروند آیا واقعاً از بین میروند یا قرار است اتفاق دیگری بیفتد؟ اینها را بهعنوان چند سؤال از عزیزانی که در این حوزه فعال هستند به آن پاسخ بدهند.
ایشان در آخر بیان کرد: در چند جمله پیشبینی خودم را از این حوزه عرض کنم. با توجه به آنچه که ما در این حوزه، این روزها شاهدش هستیم دنیا به سمت تمرکززدایی کامل نخواهد رفت و بلکه در نقطه تعادلی متوقف خواهد شد و آن نقطه تعادل میتواند پدیدهای مثل رمزپولهای بانک مرکزی باشد که الآن خیلی از کشورها روی آن کار میکنند و در ایران هم کارهای خوبی انجامشده که انشالله بتوانیم بهزودی آن را عملیاتی کنیم.
دکتر فدایی، مدیرعامل شرکت فرابورس ایران
دکتر فدایی در هفتمین همایش مالی اسلامی ایران بیان کرد: با عرض سلام خدمت اساتید ارجمند خودم که افتخار شاگردی بزرگواران را داشتم در خصوص ارائه، دو نکته لازم است که عرض بکنم. نکته اول این است که موضوع پنل در حوزه رمزارز است؛ اما ارائه من در حوزه تأثیر بلاکچین در بازار سرمایه است که شاید کمی با فضای بانکی متفاوت باشد. دومین نکته چون ماهیت همایش یک ماهیت علمی است، مسائلی که مطرح میشود، نظراتی که گفته میشود با جایگاه سازمانی بنده و سازمان بورس ارتباطی ندارد.
همچنین ایشان بیان کرد: در خصوص تأثیر بلاکچین در بازار سرمایه یکسری پیشبینیها و تحولات اتفاق خواهد افتاد. اول اینکه ممکن است بهطورکلی ماهیت بازار سرمایه بعد از ورود بلاکچین کاملاً عوض شود و برخی از ارکان بازار سرمایه دچار تغییر تحول شوند و یکی از آنها که ممکن است دچار تغییر در بیزینس مدل شوند، بورسها، شرکتهای سپردهگذاری و شرکتهای دیگر باشند.
وی ادامه داد: در خصوص سازمان بورس همانطور که دکتر محرمیان فرمودند، ممکن است در مواجهه با این موضوع که من اینها را خدمت شما عرض میکنم، تغییراتی داشته باشیم. پیشبینی میشود که در حوزه بورسها هم به سمت هسته معاملات غیرمتمرکز حرکت کنیم. مچینگ سفارشها غیرمتمرکز باشد و بر اساس دفتر کل توزیعشده باشد. تأمین مالی با استفاده از داراییهای دیجیتال و به شیوههای نو باشد. قراردادهای هوشمند و پایه تحقق توکنی شدن داراییها را داشته باشیم و انتشار صکوک ارزی بر بستر بلاکچین را داشته باشیم.
ایشان افزود: تغییرات دیگری که خواهیم داشت بحث توکنی شدن داراییها بهغیراز داراییهای سهام و اوراق بدهی را داشته باشیم. بازارگردانیهایی که در دفتر کلهای توزیعشده بهصورت هوشمند وجود داشته باشند و یا حتی در کپی تریدینگ در حوزه معاملات، این توکن ها همروند جدیدی به نسبت حوزه سهام داشته باشند. تغییر اساسی بعدی بحث از بین رفتن تمایز و مرز میان بازارها است که دیگر بازارهایی مثل ملک، خودرو، سهام و غیره بهصورت فیزیکی معامله نشود و توکن اینها معامله شود. در حال حاضر در این بازارها، یکسری قوانین و بیزینس مدلهای مجزایی داریم؛ که با توکنیزه شدن این بازارها قوانین و ریزساختار این بازارها کمکم به سمت هممیل میکنند. حالا نه در بازه کوتاهمدت، بلکه در حوزه بلندمدت؛ چون سوییچ بین داراییها راحتتر میشود. این قوانین ممکن است به هم نزدیک شوند.
وی همچنین در ادامه بیان کرد: تغییر بعدی بحث مدیریت ثروت است. الآن سوییج بین بازارهای داراییهای مختلف بسیار سخت است و تغییر این بازارها سخت است. درست است که ما الآن در بازار سرمایه سه کلاس دارایی داریم (کلاس اوراق صکوک، کلاس دارایی سهام، داراییهای فیزیکی مثل صندوقهای طلا را داریم) اما باز یکسری کلاس داراییها هستند که در این بازار سرمایه ما نداریم و در این فرایند احتمال دارد این موضوعات هم ورود پیدا کنند. بحث بعدی قراردادهای هوشمند یا دیجیتال هستند که در آینده خواهیم داشت.
دکتر فدایی تصریح کرد: تغییر دیگر بحث وب نسل ۳ است که بلاکچینی از بلاکچینها است که این روزها خیلی راجع به آن صحبت میشود و آن بحث متاورس است. ممکن است دیگر شاید با یک دنیای جدیدی از فضای تبادل داراییها مواجه باشیم و در آینده ما به اینترنت وصل نشویم و به دفتر کلهایی وصل شویم که افراد در آن به تبادل دارایی میپردازند.
بعد دیگر در حوزه بلاکچین و تأثیر آن در بازار سرمایه، برمیگردد به بحث حسابداری و مالی این موضوع. ما با به وجود آمدن رمزارزها یکی از کلیدیترین سؤالی که باید پاسخ بدهیم، مسئله حسابداری و تعیین ماهیت تراکنشهای این تغییرات در صورتهای مالی شرکتها و نهادهای مالی است که حتی مؤسسه IFRS در سال ۲۰۱۷ پیشنهادانی مطرح کرد که در سال ۲۰۲۰ با ظهور توکن های جدید و عوض شدن فضای کسبوکار، مجبور شد در آنها تجدید نظر کند و مفهوم جدیدی در ادبیات موضوع به وجود آمد به اسم داراییهای دیجیتال.
دکتر فدایی عنوان کرد:
در خصوص انواع مدلهای تنظیمگری ما چهار مدل تنظیمگری میتوانیم داشته باشیم در حوزه رمزارزها و حوزه بلاکچین.
۱) تنظیمگری حاکمیتی یک تنظیمگری از نوع بالا به پایین است که ما بیاییم قوانین و مقررات را مشخص کنیم و جامعه را با آن تنظیم کنیم. مدلی که در حال حاضر وجود دارد.
۲) دومین رویکرد تنظیمگری، تنظیمگری تعاملی است. در این مدل ما در یک سطح کلی یک سری سیاستگذاریهای کلان انجام میدهیم؛ اما در حوزه عملیات و رگولیشن در سطح ترید را اجازه میدهیم خود بازار به آن نتیجه برسد.
۳) رویکرد سوم رویکرد، خود تنظیمگری است به این مفهوم که دولت بیاید از دخالت در بازارهای داراییهای دیجیتال خارج شود و تنظیم تبادلات را به بازار بسپارد.
۴) چهارمین رویکرد، عدم تنظیم قانون و مقررات است. ممکن است که مدل تنظیمگری هیچ قاعده قانونی وجود نداشته باشد.
همچنین ایشان در آخر بیان کرد: پیشبینی که ما داریم در این مدلها مدل تنظیمگری تعاملی مناسبترین گزینه برای اقتصاد کشور است. اقتصادی که بر اساس اقتصاد مقاومتی است و تحریمهای بینالمللی که در برهه مختلف اقتصاد کشور را دچار مشکل کرده. لذا تنظیمگری تعاملی میتواند یک رویکرد مثبت در تنظیم ورود بلاکچین به بازار سرمایه باشد.
دکتر نوری ، پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال
دکتر نوری در هفتمین همایش مالی اسلامی در ارتباط با نقش سیاستگذار در شکلگیری آینده بلاکچین رمزدارایی یا رمزارزش در ایران و پیشنهادهایی جهت تنظیمگری مناسب است.، بیان کرد: یکسری کاربردهایی رمزارز و بلاکچین دارند که دوستان فرمودند و من دیگر خیلی اینها را ذکر نمیکنم. ما برای ترسیم آینده بلاکچین و رمزارز شاهد یک کار خوبی از طرف آقای دکتر محرمیان و سایر عزیزان بودیم که در بحث سناریونویسی و رمزارزها بود.
ایشان ادامه داد: درست است اتفاقات مهمی در حال رخ دادن است؛ اما نکته مهمی که وجود دارد این است که ما هم انتخاب میکنیم که بهعنوان سیاستگذار چه بانک مرکزی باشد چه بورس، ما هم آن آینده را رقم میزنیم و آینده با تصمیم و انتخابهای امروز ما رقم میخورد. تنظیمگری هم مثل ریلگذاری است. در اقتصاد وقتی که شما مسیر را مشخص میکنید و وقتی شما ریلگذاری میکنید، مشخص است که به چه مقصدی خواهد رسید.
وی افزود: حالا بیاییم بررسی کنیم که بحث تبعات انتخاب رویکردهای مختلف سیاستگذار در کشور در حوزه رمزارزها چیست؟ ما سه رویکرد را میتوانیم تعریف بکنیم. اول اینکه رویکرد آزادی و رسمیت بخشیدن کامل بدون نظارت و تنظیمگری مناسب. رویکرد دوم رویکرد سلبی و محدودیت شدید است یعنی نگذاریم که اتفاقی در این حوزه بیفتد. رویکرد بعدی رویکرد تنظیمگری راهبردی با نقش فعالانه در نظارت است. پس این سه رویکرد شد که میتوانیم انتخاب کنیم. سیاستگذار وقتی یک رویکرد را انتخاب میکند، در واقع مقصد را برای ما مشخص میکند. ببینیم تبعات انتخاب هرکدام از این رویکردها به چه شکل خواهد بود.
دکتر نوری تصریح کرد: رویکرد اول رویکرد آزادی و رسمیت بخشی کامل بدون نظارت و تنظیمگری مناسب است. اگر این رویکرد را انتخاب کند بحث به خطر افتادن حاکمیت پولی و بانکی خواهد بود؛ بدون شک. افزایش کلاهبرداری که متأسفانه در این چندساله شاهد آن هستیم. بحث بعدی فعالیتهای سوداگرانه است. عدم امکان اعمال حاکمیت است. خروج ارز از کشور است و در نهایت تهدید بازار مختلف داخلی بهطور مشخص بازار سرمایه که میتواند یک تهدید جدی باشد.
همچنین ایشان ادامه داد: رویکرد دوم رویکرد سلبی و محدودیتهای شدید است. اگر سیاستگذار این را انتخاب بکند، شاهد این هستیم که باعث زیرزمینی شدن بسیاری از این فعالیتها در این حوزه میشود. باعث عدم استفاده از فرصتهای رمزارز در داخل کشور. انتقال داراییهای دیجیتال به پلتفرمهای خارجی رخ میدهد. عدم نظارت بر داده و اطلاعات حاکمیت که باعث کاهش شفافیت میشود. افزایش آسیبپذیری اقتصاد. مهاجرت نیروی انسانی نخبه و متخصص رخ خواهد داد. عدم امکان استفاده از ظرفیت مناسب رمزارزها در شرایط تحریمی که متأسفانه با این رویکرد قابلیت آن استفاده لازم را نداریم. افزایش تنش میان حاکمیت و مردم و کاهش سرمایه اجتماعی که این موضوع مهمترین مشکل این رویکرد خواهد بود.
دکتر نوری در ارتباط با رویکرد سوم بیان کرد:
رویکرد سوم این است که سیاستگذار بیاید یک رویکرد راهبردی با نقش فعالانه در نظارت داشته باشد. اگر این رویکرد را حاکمیت انتخاب بکند میتوانیم شاهد این موارد باشیم:
• شناسایی فعالین حوزه رمزارز؛
• کاهش ریسکهای موجود برای کشور؛
• امکان درآمدزایی برای دولت؛
• امکان بهرهمندی از فرصتهای این فناوری؛
• گسترش اکوسیستم بلاکچینی بهعنوان یکی از فناوریهای نوظهور؛
• بهرهگیری اقتصاد در تسویه مبادلات بینبانکی؛
• بحثهای خود قرارداد هوشمند و توکنایز کردن که یکی از مزیتهایی که این حوزه میتواند به ارمغان بیاورد.
اگر من خیلی خلاصه بخواهم بگویم نکات و راهکارهای پیشنهادی که اگر قرار است رویکرد سوم را انتخاب کنیم چه نکاتی را باید رعایت کنیم. البته برخی از آنها را دکتر فدایی و دکتر محرابیان بیان کردند.
وی عنوان کرد: یکی از مباحثی که زیاد هم در موردش امروز گفته شد موضوعشناسی است که باید خیلی جدی روی آن کار شود. بحث تنوع و پیچیدگی رمزارزها و رمز داراییها است و اینکه ما نباید اینها را یکسان در نظر بگیریم و اگر یکسان در نظر بگیریم یک خطای راهبردی است که در حال انجام آن هستیم. داشتن نگاه راهبردی و آیندهپژوهانه است. پذیرش و فهم سیاستگذاران به تغییر در حکمرانی که این خیلی مهم است. جلوگیری از هرگونه برخورد سلبی عدم قانونگذاری و تنظیمگری غیر منعطف خصوصاً در این حوزه که تحولات جدی است.
همچنین ایشان ادامه داد: عدم نگاشت نهادی مشخص در این حوزه و بررسی دقیقتر و تدوین برنامه اقدام. افزایش سطح دانش و آگاهی است که هم میان کارشناسان دولتی و هم مردم که واقعاً به نظرم مورد نیاز است. مشارکت با بخش خصوصی و فعالین این حوزه که این بسیار مهم است که حتماً باید با یک حالت تعاملی صورت بگیرد. بحث استفاده از محیطهای آزمون و سندباکسها که در دنیا بسیار مورد استفاده قرارگرفته است و در ایران هم در وزارت اقتصاد هم زحمات زیادی راجع به آن کشیدهاند که در بخشهای قبلی به آن اشاره شده است.
دکتر نوری بیان کرد: بحث بعدی بحث بهکارگیری تأمین زنجیره تقویت و ساماندهی پلتفرمهای داخلی است. الزام پلتفرمها کسبوکارها به رعایت یک سری کارها. تدوین ساختارهای امنیتی. بحث رگتک است که دیگر نمیشود مثل گذشته نظارت داشته باشیم و باید آن را تغییر دهیم. بحث شناسایی پروژههای کلاهبرداری است.
وی افزود: ایجاد صندوقهایی در بورس و فرابورس. توسعه خود رمزداراییها بهصورت کلی در کشور. پدیده استخراج هم باید بازنگری شود. عدم تنظیمگری بخشی. تنظیمگری بخشی این است که ما یک بخشی را فقط در نظر بگیریم. استفاده از فناوری بلاکچین برای افزایش شفافیت. توجه به آثار سیاسی و اجتماعی. افزایش هماهنگی میان نهادهای تصمیمگیری.
همچنین ایشان در آخر بیان کرد: ایجاد پول دیجیتال بانک مرکزی که خیلی مهم است و شاید بگویند که یک بحث لوکس است ولی اینگونه نیست. اگر یک نگاه خاصتری به این مقوله داشته باشیم، میتواند کمککننده باشد؛ چون یک پلتفرم است و پلتفرم میتواند کل دنیا را تغییر دهد.
دکتر محسن رضایی صدرآبادی، پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال
دکتر محسن رضایی صدرآبادی در هفتمین همایش مالی اسلامی بیان کرد: عرض سلام و ادب دارم خدمت همه عزیزان. بنده از سال ۹۲ تا سال ۹۵ مطالعات آیندهپژوهانه در خصوص فضای مجازی، پدیدههایی که فضای مجازی برای جامعه بشری خواهد آورد بررسی کردم. ماحصل همه آن مطالعات که مفصل است بهعنوان رهنگاشت فضای مجازی بخواهیم بگوییم این است یک دنیای جدید در آینده ده بیستساله به وجود خواهد آمد و پدیدههایی به وجود خواهد آمد که هیچ شباهتی به پدیدههای قدیمی و سنتی ندارد. اینکه امروزه نمیتوانیم بگوییم که چرا رمزارزها یا رمزارزشها چه ماهیتی دارد؟ پول است دارایی است؟ انواع و اقسام آن چیست؟ این حاکی از آن است که یک پدیده جدید است و این اولین گزاره که این در این رهنگاشت است.
وی افزود: دومین گزاره این بود که در آن رهنگاشت پیشبینی این بود که دو انقلاب رخ خواهد داد. اولین انقلاب، انقلاب پارادایمی خواهد بود. در این انقلاب شاهد این خواهیم بود که ۴ اتفاق میافتد. ادغام تمام لایههای فضای مجازی و به تبع آن تمام لایههای اقتصادی سیاسی فرهنگی. دوم خداحافظی با اینترنت با این شکلی که در حال حاضر میبینیم. در نظام پولی و مالی آینده چند اتفاق رخ میدهد. ما در آینده با پولهای شبکهای مواجه هستیم. مثال شرکت فیسبوک پولهای خودش را آورده. در آن کار میکنند خدمات ارائه میکنند و پرداختیها را با رمزارزشهای تعریفشده در آن فضا انجام میدهند. آیا ما میتوانیم مانع این شویم که مردم در متاورس زمین نخرند؟ در یکی دیگر از اتفاقات، هوش مصنوعی است که رهبر انقلاب فرمودند یکی از پیشرانههای فناوری است. هوشمند شدن نظام پولی و مالی یعنی این سنتیها را کنار بگذاریم و ساختارها را نو کنیم.
دکتر رضایی افزود: من اگر بخواهم بخش اول مطالب را جمعبندی کنم راجع به اینکه در آینده چه خواهد شد. ما با پدیدهای مواجه هستیم که سال ۲۰۰۸ معرفی شد و تا سال ۲۰۱۲ که ناشناخته بود کل حجم بازار آن موقع یک میلیارد دلار بود در کمتر از ده سال به بیش از ۲ هزار و پانصد میلیارد رسیده؛ یعنی ۲۵۰۰ برابر شده است. یک روز بیتکوین بود، بعد آمدیم جلو و ارزهای جدید شکل گرفت با ساختارهای جدید که امروزه بیش از ۱۶ هزار ارز دیجیتال داریم.
ایشان عنوان کرد: حال سؤالی که پیش میآید آیا فقط بیت کوین مشکل ماهیت دارد یا رمزارزهای دیگر هم این مشکل را دارند؟ آیا رمزارزی مثل تتر که پشتوانه دلار دارد و ماهیت دلار دارد را میتوانیم به آن حکم بطلان بدهیم؟ این دستهبندیها خیلی مهم است. این قسمت اول ارائه بود که ما با پولهای شبکهای و با ادغام نظام پولی و مالی با مفهوم اقتصاد توکنایز و بانکداری باز چیزی که یک تغییر پارادایم جدی در نظام پولی و بانکی است، گفته شد
وی ادامه داد: در پایان اگر بخواهیم بگوییم اینکه این آیندهای که بشر غربی برای ما میسازد و بالاخره کشورها و شرکتهایی که پیشرو بودند، برای ما آینده سازی میکنند، سؤال این است که ما باید چه کنیم؟ رویکرد ما نسبت به این تحولات یا سلبی بوده یا مثبت متعصبانه بوده است. اینها را باید کنار بگذاریم. ممنوع کردن مشکلات کشور ما را بدتر میکند. کنترل نظارت از حاکمیت گرفته خواهد شد. سؤال بعدی این است که ما چگونه میتوانیم آینده را بسازیم؟ آیا فکر کردیم به اینکه آینده را بسازیم؟ چرا ایلان ماسک ۵۰ میلیون دلار وقتی مالیات میدهد عین خیالش نیست؟ چون میگوید در آینده بشر را میخواهم ببرم به مریخ. اینکه ما در آینده باید چهکار کنیم؟ اینکه میگویم ممنوع کردن کار صحیحی نیست این است که بخش خصوصی هم خفه میشود در این فضا و باعث میشود که بخش خصوصی آن گسترش و رونق را نداشته باشد.
این پژوهشگر حوزه اقتصاد دیجیتال بیان کرد: عزیزان بروند ادعای حقیر را در دو موضوع بررسی کنند. یک صحبتهایی که رهبر انقلاب راجع به فضای مجازی کردند و نگاه تمدنی و تمدن سازی که به فضای مجازی داشتند. یک نگاهی که بدون تعارف ۲۰ سال از تمام مسئولین کشور بالاتر است. سال ۸۶ رهبر انقلاب از وضع امروز ما در حوزه علمیه قم گفتند و این خیلی مهم است. نکته دوم که جمعبندی کنم، حکم رهبر انقلاب در خصوص همین رمزارزها است. امروز ایشان نیامدند بگویند که اینها مطلقاً حرام هستند و مانند برخی مراجع نگفتند اینها فینفسه باطل هستند. ایشان فرمودند حکم اینها مصادف با حکومت است.
دکتر رضایی صدر آبادی در پایان افزود: ما امروز اگر بخواهیم در آیندهپژوهی جمعبندی بکنیم. این است که فرصتها و تهدیدها را خودمان میسازیم و این مساوی است با برخورد مسئولین کشور با تغییر و تحولات. یک موقع است که تصمیم ما کاری میکند که فرصتها از دست برود و تهدیدات جدی شود. در سال ۹۵ در دولت قبل که این موضوع استخراج ارزهای دیجیتال در حال رونق گرفتن در کشور بود. گفتیم اگر این را مدیریت نکنیم با بحران قطعی برق مواجه میشویم و در سال ۹۷ با بحران مواجه شدیم؛ چون تهدید را نشناختیم فرصت را نادیده گرفتیم و سراغمان آمد. امروز هم در حوزه مبادله هست و من خواهشم از دوستان این است که موضوعشناسی و ماهیت شناسی را در نظر بگیریم تا بتوانیم تصمیم خوبی در این حوزه بگیریم.
دکتر امیر هامونی، مدیرعامل شرکت مدیریت بازار متشکل معاملات ارز ایران
دکتر امیر هامونی در هفتمین همایش مالی اسلامی بیان کرد: من با نظر دکتر محرمیان موافقم که ما رمزپول ملی و یک رمزپول که مبتنی بر بلاکچین قرارداد هوشمند باشد که نه فقط بر اساس مکانیسم مطلوبیت نسبی یا مطلق، بلکه بر اساس اجماع کامل و کاملاً حاکمیتی بتوانیم این مسئله را دنبال کنیم. چون رویکرد همایش هم یک رویکرد اسلامی است و اینکه ما از این معقوله چه فرصتسازیهایی میتوانیم بکنیم، من یکسری پیشنهادهایی از جنس راهبرد دارم؛ چون همه عزیزان اینجا تشریف دارند که در حوزه فقه مالی استاد هستند. این پیشنهادها را مطرح میکنم.
همچنین ایشان افزود: ما مفاهیمی تحت عنوان رگتک و یا حتی بالاتر از این شریعتتک داریم. یعنی آن چیزی که شریعت و فقه مالی اجازه میدهد و نمیدهد. به نظر این فرصت خوبی است که از این فناوری استفاده بشود که آن چیزی که جایز است و جایز نیست، دقیقاً اعمال شود. یکی از مشکلاتی که امروز در حوزههای نظارتی چه در سازمان بورس و چه در بانک مرکزی داریم این است که نظارت بازرسی را انجام میدهیم که آیا این مقررات در آنجا رعایت میشود یا نمیشود؟
وی بیان کرد: همه این مقررات میشود در این تکنولوژی پیادهسازی کرد، تحت عنوان شریعتتک و همه مقررات هر آن چیزی که شورای فقهی و کمیته فقهی مصوب میکند، داخل این تکنولوژی داشته باشیم. یعنی امکان عدول و تخلف از قوانین و مقررات امکانپذیر نباشد و این میتواند خیلی خوب باشد که یک فقه سیستمی مالی هم در بحث حسابداری خمس، ذکات، پول حلال و حرام داشته باشیم. مثلاً جالب است وقتی شما با یک رمزارزی معامله میکنید، میگوید این رمزارز درجایی با آن پولشویی انجامشده و اینجا حتی میتوانیم مفهوم پول حلال و حرام را داشته باشیم. خیلیها معتقدند که در یک معاملهای شرکت بکنند که این پول، پول حلال باشد. این پول از یک منشأ غیرشرعی نیامده باشد.
دکتر امیر هامونی در آخر مطرح کرد: اینها چیزهایی است که میشود از این فناوری کمک گرفت و فرصت سازی کرد و این کار را انجام داد. حتی مفهوم نظارت و بازرسی در آینده تغییر خواهد کرد و دیگر این روش را نخواهیم داشت. چون اصلاً قرارداد هوشمند اجازه نمیدهد که از این شرایط خارج شوند.
تقدیر از حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسنآقا نظری
با پایان یافتن دومین پنل همایش، کلیپی جهت تقدیر از حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسنآقا نظری، پخش گردید.
جهت مشاهده کلیپ تقدیر از حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسنآقا نظری اینجا را کلیک کنید.
اهداء جوایز هفتمین همایش مالی اسلامی
اهداء پنجمین جایزه مالی اسلامی به حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسنآقا نظری
انجمن مالی اسلامی ایران پنجمین جایزه مالی اسلامی را با افتخار به محضر حجت الاسلام و المسلمین دکتر حسنآقا نظری تقدیم نمود.
پنجمین جایزه مالی اسلامی در بخش شخصیت حقوقی
پنجمین جایزه مالی اسلامی در بخش شخصیت حقوقی اهدا شد به پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با ریاست دکتر شاپور محمدی.
سومین جایزه کتاب برتر مالی اسلامی
ضمن تقدیر از کتاب حسابداری ابزارهای مالی اسلامی و کتاب موضوع شناسی اسناد خزانه متعارف و اسناد خزانه اسلامی سومین جایزه کتاب برتر مالی اسلامی تقدیم شد به کتاب فینتک، ارز دیجیتال و آینده مالی اسلامی ترجمه و اقتباس دکتر رهنمای رودپشتی و سرکار خانم دکتر پور عسکری.
چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش رساله های دکتری
با تقدیر از رساله جناب اقای دکتر میرزاخانی با عنوان جریانات خیارات در معاملات سهام مبتنی بر فقه امامیه و طراحی مدل عملیاتی آن چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش رساله های دکتری تقدیم شد به رساله طراحی الگوی انتشار اوراق بهادار بینالمللی اسلامی در نظام مالی ایران اثر جناب آقای دکتر رسول خوانساری.
چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاهی
در بخش کارشناسی ارشد با تقدیر از پایان نامه طراحی الگوهای تامین مالی جمعی اثر جناب اقای حسین طیبی. چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاهی تقدیم شد به جناب اقای مهدی حکیمیان برای پایاننامه امکان سنجی ایجاد پول رمزنگاری ملی در بستر زنجیره بلوکی.
چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش پایاننامه های دورهی DBA بازار سرمایه اسلامی
تقدیر از پایاننامه چارچوب معاملات کپی و قراردادهای معاملات انعکاسی از منظر فقهی و حقوقی جناب اقای میلاد خوش زبان؛ چهارمین جایزه پژوهش برتر مالی اسلامی در بخش پایاننامه های دورهی DBA بازار سرمایه اسلامی که توسط انجمن مالی اسلامی برگزار شد تقدیم میشود به سرکار خانم سمیرا خوشنود بخاطر پایاننامه شناسایی و اولویت بندی مولفههای اثرگذار بر انتخاب ساختار صکوک مناسب جهت تامین مالی.
پنل بینالمللی
سخنرانان پنل: دکتر عبدالقادر توماس، دکتر خیر النساء موساری، دکتر آیشه مونیزا در هفتمین همایش مالی اسلامی با رویکرد رمزارزها، تجربه جهانی، رویکرد اسلامی به شرح موارد زیر پرداختند.
دکتر عبدالقادر توماس
دکتر عبدالقادر توماس رییس هیئت مشاوره ای IFN در REDmoney و مدیر شرکت خدمات مالی اسلامی SHAPE Knowledge Services آکسفورد ارائه خود را در قسمت پنل بین المللی هفتمین همایش مالی اسلامی با عنوان رمزارزها; تجربه جهانی, رویکرد اسلامی, فرصت ها و چالش ها با مقایسه ارزهای رایج با دیجیتال شروع کرد.
وی در مورد ویژگی ارزهای رایج گفت: ارزشمند, بطور وسیعی پذیرفته شده و فاقد محدودیت شرعی هستند; در حالیکه رمزارزها اگرچه کلاسی از دارایی ها شناخته می شوند اما باید از قوانین تجارت ارزها تبعیت کنند و ایراد دیگری که بر آنها وارد است عدم تبادل واقعی بر پایه ارزش کامل رمزارزها است.
وی ارزهای دیجیتال را به دو قسمت تقسیم کرد; ارزهای دیجیتالی که توسط بانک های مرکزی منتشر می شوند و مانند ارزهای رایج به دلیل تبعیت از قوانین ارزی به رسمیت شناخته می شوند و از منظر فقها در این باره اختلاف نظری وجود ندارد و اررزهای دیجیتالی که بصورت شخصی منتشر می شوند که می توان آنها را به دو دسته مجاز و غیر مجاز تقسیم کرد. رمزارزهای مجاز در این گروه مانند یک ارز رایج به دلیل پیروی از قوانین ارزی به رسمیت شناخته می شوند و علت آن حمایت این نوع رمزارز با طلا نقره یا ارز است; ضمن اینکه بعنوان یک دارایی ارزشمند به آنها نگاه می شود اما تابع قوانین ارزی نیست.
از طرفی دیگر برخی از رمزارزهایی که بصورت شخصی منتشر می شوند, به دلایل متعددی غیر مجاز شناخته می شوند که برخی از علت های آن عبارت است از نقض قوانین, استفاده نادرست از آنها. بعنوان مثال از این نوع رمز ارز برای تامین هزینه های تروریستم و تجارت مواد مخدر استفاده می شود. این در حالی است که با تغییر شرایط, قوانین هم می توانند تغییر کنند.
دکتر عبدالقادر توماس ارائه خود را با طرح ۶ سوال پایان داد.
۱- اگر رمزارزها تحت کنترل دولتی نباشند، چه کسی از آنها سود می برد؟
۲- اگر رمزارزها تحت کنترل دولتی نباشند، رفتار مجرمانه چگونه کنترل می شود؟
۳- آیا رمزارزها می تواند ارائه مزایای اجتماعی را بهبود بخشد؟
۴- تاثیر زیست محیطی رمزارزها چیست؟
۵- آیا استفاده رمزارزها از منابع کلیدی به بقیه جامعه آسیب می رساند؟
۶- آیا رمزارزها پاسخی به سیاست پولی است؟
دکتر خیر النساء موساری
دکتر خیر النساء موساری استاد دانشگاه حاجی اکمد صدیق اندونزی و عضو انجمن اقتصاددانان اسلامی اندونزی ارائه خود را با تحت عنوان نگاه رگولاتورها, شورای علماء, صنعت و سرمایه گذاران اندونزیایی به رمزارزها شروع کرد.
وی گفت: ارزش تراکنش روزانه رمزارزها در اندونزی در سال ۲۰۲۱ میلادی به رقم ۲.۳ تریلیون روپیه اندونزی رسد که در مقایسه با سال قبل از آن ۱۱۷۸ درصد رشد داشته است.
دکتر موساری گفت: در اندونزی آژانس رگولاتوری تجارت آتی کالا که زیر نظر وزارت تجارت است بعنوان نهاد ناظر و رگولاتور رمزارزها است.
وی تصریح کرد بانک مرکزی اندونزی تأیید می کند که ارزهای مجازی از جمله بیت کوین، به عنوان ابزار قانونی پرداخت شناخته نمی شوند، بنابراین مجاز به استفاده برای پرداخت در اندونزی نیستند. مالکیت ارز مجازی بسیار خطرناک و مملو از حدس و گمان است، با توجه به اینکه هیچ مرجعی مسئول، هیچ مدیر رسمی، هیچ دارایی زیربنایی برای مبنای قیمت ارز مجازی وجود ندارد و به لحاظ ارزش تجارت بسیار نوسان دارد.
عضو انجمن اقتصاددانان اسلامی اندونزی گفت: خطرات احتمالی رمزارزها می توانند:
اول، ریسک سیستم پرداخت و ریسک مدیریت ارز باشند.
دوم، ریسک خروج سرمایه که می تواند بر سیاست پولی تأثیر بگذارد.
سوم، خطر ثبات سیستم مالی از نظر تراکنش داراییهای رمزارز بزرگتر و پیچیدهتر میشود و موسسات مالی را درگیر میکند.
چهارم، خطر نقض اصول مبارزه با پولشویی و جلوگیری از تامین مالی تروریسم را به دنبال دارد.
پنجم، خطر نقض حمایت از مصرف کننده و حفاظت از داده های شخصی را در پی دارد.
همچنین گروه ویژه هشدار سرمایه گذاری اعلام کرد که گستردگی صنعت دارایی های رمزارز در اندونزی در نهایت باعث شد برخی از طرفها نسبت به این حرکت غیرمسئول نباشند.
معامله گران ارزهای دیجیتال بدون مجوز نیز ظهور کرده اند و باعث ناآرامی شده اند، تا حدی که به جامعه آسیب می رسانند.
بر اساس قوانین اندونزی کالا عبارت است از کلیه کالاها، حقوق و سایر منافع و مشتقات کالاهای قابل معامله و مشمول قراردادهای آتی، قراردادهای مشتقه شرعی و یا سایر قراردادهای مشتقه هستند .
موساری گفت: البته در اندونزی یکسری رمزارزها ثبت شده اند اما با این وجود معاون وزیر بازرگانی، جری سامبوآگا، گفت که دولت اقدامات پیشبینیکنندهای را برای به حداقل رساندن جرم در تجارت داراییهای رمزارزها انجام داده است.
عضو اقتصاددانان اسلامی اندونزی تصریح کرد که شورای علماء این کشور در ارتباط با رمزارزها این فتوا را صادر کرده است:
استفاده از ارز دیجیتال به عنوان ارز قانونی حرام است، زیرا حاوی غرار، ضرار و مغایر با قانون و مقررات بانک اندونزی است.
ارز دیجیتال بهعنوان کالا: دارایی دیجیتال بهدلیل اینکه حاوی غرار، ضرار، قمار است و شرایط شرعی را ندارد بهطور قانونی معامله نمیشود، یعنی بر اساس شرع باید شکل فیزیکی ، ارزش و مقدار آن با قطعیت مشخص باشد و بتواند به خریدار تحویل داده شود.
ارز دیجیتال به عنوان یک کالا: از منظر شرع دارایی که دارای زیربنای و منافع مشخص است از نظر قانونی برای معامله معتبر است.
شورای علمای اندونزی تجارت ارزهای دیجیتال را ممنوع اعلام و تصریح کرد بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال بر اساس قوانین اسلامی ممنوع هستند و نباید در بزرگترین کشور مسلمان جهان معامله شوند.
وی در ادامه به رمزارزها از منظر دستاورد صنعت پرداخت و گفت می توان به کنسرسیوم بلاک چین ASEAN و انجمن بلاک چین، مالی دیجیتال جهانی، و انجمن بین المللی تبادل دارایی دیجیتال در این باره اشاره کرد.
دکتر خیر النساء موساری در پایان گفت: دارایی های رمزارز بسیار ناپایدار و بی ثبات هستند. گرایش به عناصر عدم قطعیت (غرار) و قمار در آنها وجود دارد. هیچ بخش واقعی وجود ندارد که وجوه در آن کار کنند، نحوه کار آن هنوز خیلی مبهم است، وقتی ضرر میکند ریسک را تقسیم نمیکند. بنابراین داراییهای رمزارز تنها یک ابزار حدس و گمان هستند.
رمزارزها شامل عنصر شرط بندی، عنصر قصد برای جستجوی درآمد یا درآمد از طریق قرعه کشی، عنصر گرفتن حقوق دیگران است که در معامله ضرر کرده اند (بازی حاصل جمع صفر)، و سود مورد نظر حاصل جمع آوری مشترک است نه از طرف های دیگر (حمایت مالی).
دکتر آیشه مونیزا
دکتر آیشه مونیزا استاد دانشگاه اینسیف مالزی در مورد تحلیل عرفی و شرعی بیت کوین پرداخت و گفت: مشاجره پیرامون مقبولیت و استفاده از بیتکوین، هم در قانون و هم در شریعت، یک پیشفرض نابسامان دارد، اگرچه ارزهای دیجیتال و رمزنگاری واقعیتی را منعکس میکنند که حاکی از آن دارد که آمده اند تا بمانند.
ایده رمزارز خیلی قبل از واقعیت امروزی که توسط بیت کوین حمایت می شود وجود داشته است. بلاک چین ممکن است زمانیکه اکثریت توان CPU با حداقل 51 درصد گره های مجرمانه کنترل شود صحت هر تراکنش بیت کوین را به عنوان مکانیزمی در برابر هزینه های مضاعف تأیید و تضمین کند. ایجاد بیت کوین نتیجه استخراج است، یک کار بسیار چالش برانگیز که شامل حل برخی از پازل های پیچیده ریاضی است.
دکتر مونیزا در ارتباط با پول رایج در عصر رمزارز گفت: پول با گزاره های ارزشی آن تعریف می شود نه با شکل یا ساختاری که به خود می گیرد. در اصل، این واقعیت باقی میماند که پول میتواند هر شکلی داشته باشد تا زمانی که ارزشهای معناداری را به جامعه مورد نظر خود ارائه دهد. همه اشکال ارز معتبر در یک چیز مشترک هستند که همه آنها مورد اعتماد مردم بودند.
هدف بیت کوین کاهش هزینههای واسطه مالی و کارآمد کردن پرداخت است. با توجه به نوع ابهامات پیرامون بیت کوین، تعجب آور نیست که بسیاری از مردم بدون توجه به رشد عمومی بازار رمزارزها نمی توانند آنها را به عنوان وسیله مبادله بپذیرند.
طبق یک مطالعه، مردم تمایلی به استفاده از بیت کوین به عنوان یک وسیله مبادله به دلیل نوسانات آن ندارند و حتی طرفداران بیت کوین آن را بیشتر به عنوان یک ابزار سرمایه گذاری می دانند تا ارز.
بیت کوین و مفهوم رمزارزها نسبتاً جدید است و نظر در مورد جایگاه آنها در اسلام موضوعی قابل بحث است. ارزش ارزهای دیجیتال هنوز به طور کامل درک نشده است. ادبیات بیت کوین و رمز ارزها در اقتصاد اسلامی در مرحله اولیه خود قرار دارد و از این رو نمی توان برای تعیین سرنوشت آنها در اقتصاد اسلامی اظهار نظر قطعی کرد. آنچه فهمیده میشود این است که در اسلام در انتخاب واحد پولی جای نوآوری وجود دارد.
وی در ارتباط با مفهوم مال و پول در اسلام گفت: «مال» یک اصطلاح بسیار رایج در ادبیات مالی اسلامی است. چند تن از دانشمندان اسلامي، مال را از ديدگاه هاي مختلف تعريف كرده اند.
تعریف عمومی پذیرفته شده مال در اسلام این است که هر چیزی غیر از انسان را بتوان تصرف کرد. چیزی که ارزش دارد و می تواند از شخصی به شخص دیگر منتقل شود. چیزهای ملموس/غیرملموس ارزشمندی که مردم می خواهند ذخیره و مالک شوند و شیء قابل نگهداری باید به لحاظ شرعی شرع مجاز باشد. به عبارت دیگر، مال را می توان به مال یا کالا از جمله حق انتفاع اطلاق کرد.
مفهوم پول در اسلام بسیار شبیه به تعریف متعارف پول با استثنائات اندک است.
فلسفه اسلامی پول, بین پول و اشیاء قابل مبادله تفاوت قائل می شود. پول وسیله مبادله است و موضوع تجارت نیست. از پول نمی توان به عنوان ابزاری برای کسب سود استفاده کرد و در جایی که مبادله بین ارزها سود یا منفعت ایجاد می کند، پول پشتوانه شرعی را از دست می دهد.
پول مکانیزم قدرتمندی برای مبادله است که به طور کارآمدی عملیات اقتصادی را تسهیل و تجارت و معاملات مالی را بین واحدهای مختلف کاملاً اندازهگیری میکند.
استاد دانشگاه اینسیف مالزی در پایان گفت: درست است که همه چیز در مورد بیت کوین و رمزارزها بد نیست.فناوری بیت کوین (بلاک چین) شگفت انگیز و تحول انقلابی است.
در واقع، بیت کوین حداقل به یک دلیل بهتر از ارز فیات شناخته شده است. اینکه عرضه بیت کوین برای همه شناخته شده است.
از آنجایی که بانکهای مرکزی خواهان کنترل کامل بر سیستمهای پولی هستند، هر چه بیت کوین محبوبتر شود اقدامات نظارتی سختگیرانهتری در روزهای آینده با آن مواجه خواهد شد. بیت کوین در مبارزه طولانی مدت خود با رگولاتورها شانس بقا نخواهد داشت.
در آینده، انتظار میرود ارز الهامگرفته از بیت کوین را ببینیم که کنترلهای دولت بر این ارز را هموار کند. بازار بیت کوین در حال حاضر بسیار نوسانی است و نظارت دولت ها را می طلبد.
پنل سوم:نشست تخصصی ارائه مقالات منتخب همایش
آقای علیرضا نواب پور مقاله خود را با موضوع بتبیین افعاد فقهی رمز داراییها ارائه نمود.
آقای علیرضا رامروز مقاله خود را با موضوع بررسی حسابداری رمزارزها (بیت کوین) از منظر IFRS ارائه نمود.
آقای مهدی سلامی مقاله خود را با موضوع بررسی رویکردهای مختلف به قاعده نفی سبیلو دلالتهای آن در موضوع پیام رسانهای بینالمللی و مقایسه راهکارهای جایگزین سوئیفت در جهت تحقق این قاعده ارائه نمود.
جهت مشاهده فیلم پنل ارائه مقالات اینجا را کلیک کنید.
البته این واژهای که استفاده کنیم توکن کردن یک موجودیت، یعنی انتقال گواهی مالکیت آن که به آن هم میتوانیم بگوییم ارزش. برای مثال من برای جابهجایی این موبایل نیاز دارم که زمان صرف کنم و برای آن هزینه صرف کنم. اما اگر گواهی مالکیت را بخواهیم منتقل کنم هزینه نزدیک به صفر است و بسیار سریع رخ خواهد داد. پس ایجاد سازمان منظم غیرمتمرکز، نوآوری بود که با بیت کوین تجلی واقعی نشان داد. پدیدههای زنجیره بلوکی که مبتنی بر این فناوری هستند، اگر الگوی اجماعشان یعنی کسانی که تأیید میکنند محدود باشند، شناختهشده باشند؛ ما در تنظیم مقررات با اینها مشکلی نداریم و به اینها زنجیره بلوکی خصوصی گفته میشود. اما اگر عمومی باشند، معمولاً پدیده پیچیدگی پیدا میکند و بهعنوان یک پدیده نوظهور باید با آن مواجه بشویم.
برچسبها
برای ارسال نظر وارد سایت شوید