نظام پژوهش بانکداری و مالی اسلامی ایران با چالش‌های مهمی مواجه بوده و به میزان کافی پاسخگوی صنعت بانکداری کشور نیست.

حسین میثمی (عضو هیئت علمی پژوهشکده پولی و بانکی)

نظام بانکداری و مالی اسلامی در دهه اخیر، چه به ‌لحاظ علمی و نظری و چه از دیدگاه تجربی و عملیاتی، دچار تحولات اساسی شده است. به ‌لحاظ نظری، تحقیقات قابل توجهی به زبان فارسی در داخل کشور (و به‌ میزان بسیار بیشتر به زبان انگلیسی و عربی در سطح بین‌المللی) منتشر و ارائه شده است. در واقع در این دوره، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی و پژوهشی مرتبط، ابعاد گوناگون بانکداری و مالی اسلامی را مورد بحث قرار داده و بسیاری از حوزه‌هایی را که در گذشته مغفول بود، تبیین نموده‌اند.

از منظر عملیاتی و اجرایی نیز کشورهای مختلف جهان در دهه اخیر شاهد تأسیس انواع بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری اسلامی بوده‌اند. نکته جالب توجه آنکه سرعت رشد صنعت مالی اسلامی در عمل بسیار خیره‌کننده بوده و به همین دلیل، تعجب نهادها و ناظران بین‌المللی را برانگیخته است. این رشد سریع باعث شده است تا بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری اسلامی نه‌تنها در کشورهای مختلف اسلامی (از مالزی و اندونزی تا کشورهای حوزه خلیج فارس و از پاکستان و ترکیه تا کشورهای اسلامی شمال آفریقا)، بلکه در کشورهای غیراسلامی (مانند انگلستان و آمریکا) نیز تشکیل شده و به فعالیت مشغول شوند.

با این حال به دلیل جدید بودن دانش بانکداری و مالی اسلامی در مقایسه با نظریه متعارف، انجام تحقیقات علمی در این حوزه همواره با چالش‌های خاصی مواجه است. این چالش‌ها به صورت ویژه در ارزیابی نظام پژوهش کشور ایران دارای اهمیت بوده و لازم است مورد توجه سیاست‌گذاران این حوزه قرار گیرد. در ادامه به برخی از مهمترین این چالش‌ها اشاره می‌شود.

 

الف- عدم درک ضرورت پژوهش در حوزه بانکداری و مالی اسلامی

متاسفانه یکی از مهمترین موانع پژوهش در حوزه بانکداری و مالی اسلامی، عدم درک اهمیت موضوع در بین مدیران میانی و سیاست‌گذاران نظام پژوهش کشور است. در واقع هر چند بانکداری اسلامی در کشور ایران دارای قانون مستقل و مشخص بوده و به صورت سراسری در بیش از ۲۱ هزار شعبه بانکی اجرا می‌شود (که در جهان بی‌سابقه است)، اما پژوهش در این حوزه چندان جدی گرفته نمی‌شود. شاید همین مسئله سبب شده است که ابزارهای اسلامی مورد استفاده در صنعت بانکی کشور از سایر کشورهای اسلامی اقلا یک دهه عقب باشد. به عنوان مثال، در حالی که ابزار نوین مرابحه سال‌هاست توسط بانک‌های اسلامی در سایر کشورها به صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفته، در شبکه بانکی کشور به تازگی (و در سطح محدود) از این ابزار استفاده می‌شود.

 

ب- فاصله پژوهش‌ها از اجرا

یکی دیگر از آسیب‌های مهم در پژوهش‌های بانکداری و مالی اسلامی، دور بودن آن‌ها از اجراست. در واقع، بسیار مشاهده می‌شود که محققین این حوزه مباحثی که مطرح می‌کنند در حد ایده‌های نظری باقی مانده و به توصیه‌های اجرایی مشخص که به بهبود عملیات بانکداری اسلامی در کشور کمک کند، نمی‌انجامد.

 

پ- عدم ارتباط قاعده‌مند شورای فقهی بانک مرکزی با پژوهش‌های بانکداری اسلامی

یکی دیگر از مشکلات پژوهش در حوزه بانکداری اسلامی، عدم ارتباط ساختاریافته و قاعده‌مند پژوهش‌های بانکداری اسلامی با شورای فقهی بانک مرکزی است. در واقع، برخلاف بانک‌های مرکزی سایر کشورهای اسلامی (مانند پاکستان و مالزی) که بانک مرکزی دارای واحد و معاونت مستقل بانکداری اسلامی است، در نظام بانکی کشور تنها رکنی که در بانک مرکزی به صورت تخصصی به مسائل بانکداری اسلامی می‌پردازد، شورای فقهی است. با این حال، به دلیل مشورتی بودن جایگاه شورای فقهی، ارتباط ساختاریافته و منسجمی بین پژوهش‌های بانکداری اسلامی و مصوبات شورای فقهی بانک مرکزی وجود ندارد. شکل‌گیری ارتباط قاعده‌مند و شفاف بین دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی با پژوهشگران این حوزه، می‌تواند ضمن تقویت مصوبات شورای فقهی، به جهت‌دهی پژوهش‌های بانکداری اسلامی نیز به صورت جدی کمک کند.

 

ت- ضعف در منابع علمی

به دلایل مختلف، در حال حاضر تعداد کتب و مقالاتی که در رابطه با بانکداری و مالی اسلامی وجود دارد، به لحاظ تعداد کم بوده و به لحاظ کیفیت نیز دارای ضعف‌هایی است. به عنوان نمونه، یکی از ضعف‌های تحقیقات بانکداری و مالی اسلامی (شامل کتب، مقالات و پایان‌نامه‌ها)، زیاد بودن تکرار در آن‌هاست. به همین دلیل، بعضا مشاهده می‌شود که تحقیقات حوزه بانکداری و مالی اسلامی، حرکت زنجیره‌وار و نظام‌مند، به نحوی که هر یک مکمّل دیگری بوده و موجب توسعه علمی نظرات قبلی شود، ندارند.

در پایان لازم به ذکر است که نظام پژوهش بانکداری اسلامی نیازمند سیاست‌گذاری صحیح و منسجم توسط اساتید صاحب‌نظر این حوزه است. مسلما بدون اصلاح فرآیند مذکور، نمی‌توان انتظار اجرای صحیح این نوع بانکداری در کشور (و ارائه آن به عنوان الگوی موفق در سطح بین‌المللی) را داشت. اولین گام در این رابطه می‌تواند تهیه سند راهبردی بانکداری اسلامی (به عنوان نقشه راه) توسط بانک مرکزی با همکاری تمامی صاحب‌نظران، در راستای جهت‌دهی به نظام پژوهش باشد.

منبع: خبرگزاری ایبنا

هیئت خدمات مالی اسلامی با تمرکز بر ۱۷ کشور عضو این هیئت اقدام به انتشار داده‌هایی در حوزه‌های رشد و سلامت بانکداری اسلامی کرده است.

به گزارش سایت خبری CPI، هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) با تمرکز بر ۱۷ کشور عضو این هیئت اقدام به انتشار داده‌هایی در سطح کشوری در حوزه‌های رشد و سلامت سیستم‌های بانکداری اسلامی کرده است.

این گزارش در واقع پنجمین انتشار اطلاعات توسط این هیئت است و داده‌های بازه زمانی دسامبر ۲۰۱۳ تا چهار ماهه اول سال۲۰۱۶ را در برمی‌گیرد. این انتشار بخشی از پروژه ﺷﺎﺧﺺ‌ﻫﺎﻱ ﻣﺎﻟﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺣﺘﻴﺎﻃﻲ ﻭ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭﻱ (PSIFIs) است که در حال حاضر داده‌های آن از ۱۷ کشور عضو به دست آمده است. این ۱۷ کشور عبارت‌اند از: افغانستان، بحرین، بنگلادش، برونئی، مصر، اندونزی، ایران، اردن، کویت، مالزی، نیجریه، عمان، پاکستان، عربستان سعودی، سودان، ترکیه و امارات متحده عربی.

دبیرکل IFSB ضمن ابراز خوشحالی از پیشرفت پروژه پایگاه داده این هیئت اظهار داشت: این پیشرفت که با سرعتی پایدار و معقول همراه است در واقع نشان‌دهنده حمایت قوی از جانب کشورهای شرکت‌کننده و همکاری‌های چندجانبه بدنه فعال در این پروژه است.

انتشار اخیر، داد‌ه‌های فصلی را از دسامبر ۲۰۱۳ تا مارس ۲۰۱۶ در قالبی ساختار یافته، استاندارد شده و مجموعه شاخص‌هایی با قابلیت اطمینان بالا ارائه داده است. وی همچنین این نکته را خاطرنشان کرد که این سری‌های داده‌ای نسبتاً طولانی به IFSB اجازه تجزیه و تحلیل توانایی و آسیب‌پذیری سیستم‌های بانکداری اسلامی کشورهای عضو را به منظور ارائه گزارش ثبات خدمات مالی اسلامی در سال ۲۰۱۷ می‌دهند. به عبارت دیگر این مجموعه داده‌ها برای اولین‌بار به IFSB اجازه خروج و ترک رویکردهای قبلی را داده است. رویکردهایی که در آنها با بهره‌گیری از داده‌های نمونه، تجزیه و تحلیل سلامت سیستم بانکداری اسلامی صورت می‌گرفت.

علاقه‌مندان می‌توانند جهت دریافت خلاصه‌ای از شاخص‌های کلیدی PSIFI به این نشانی مراجعه نمایند.
منبع: سایت پژوهشکده پولی و بانکی