جلسه هجدهم درس خارج فقه استاد جواد عبادی در موضوع فقه معاملات جدید در ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۱ به همت انجمن مالی اسلامی ایران و موسسه طیبات برگزار گردید.
استاد عبادی، درس فقه معاملات جدید، جلسه 18، تاریخ 19 اردیبهشت 1401
اعوذبالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
با عرض سلام و آرزوی قبولی طاعات و عبادات و تبریک عیدسعید فطر برای همه دوستان و سروران مکرم، باعث خوشوقتی است که خداوند متعال توفیق داد تا در خدمت شما بزرگواران باشیم و بحثمان را پی بگیریم.
در بحث رمزارزها خدمت سروران مکرم بودیم، خاطرتان باشد یادم هست آخرین موضوعی که خدمتتان عرض کردیم بحث استخراج بود؛ آن¬جایی که بحث اسراف و برق و... بود تا آن جا مطالبی را بیان کردیم، موضوعی که امروز می¬خواهیم خدمتتان بیان کنیم بحث استخراج به نحو مشاع هست.
عرض می¬کردم خدمت شما که موضوع ما در مورد بحث ابعاد فقهی مشارکت در استخرهای استخراج عرض کردم شما 6-7 سال قبل اگر می¬خواستید بیت کوین استخراج بکنید با توجه به این که معمای بلوکی خیلی پیچیده نبود چه بسا با لب تاب خودتان با موبایل خودتان، به صورت شخصی می¬توانستید به عملیات استخراج بپردازید؛ اما رفته رفته که تعداد بیت¬کوینهای استخراج شده بالا رفت و از آن طرف هر چه مساله حل می¬شود در واقع مساله بعدی و معمای بعدی بلوکها پیچیدهتر میشود؛ این نیاز به دستگاهها با پردازش¬های بالا دارد این یک نکته.
نکته دومی که باعث شده که یک مقدار کار سخت شود در معمای بلوکی، این هست که بعضی از استخراجگران از دستگاههای بسیار قوی استفاده می¬کنند؛ طوری که انگار یک مسابقهای هست که شما به قله برسید و چند نفری پیاده میروند و چند نفری با تجهیزاتی بالا میروند که آن تجهیزات باعث می¬شود که آنهایی که پیاده میروند به گرد پای آن¬ها نرسند؛ در بحث بیت کوین هم اینجوری هست با توجه به این که تعدادی از استخراجگران از دستگاههای پیشرفته و بلکه از اشتراک دستگاههای مختلف، مزرعههای استخراج راه اندازی میکنند و این باعث می¬شود که قدرت دستگاههای آنها به شدت بالا باشد و همین موضوع باعث می¬شود که افرادی که از دستگاههای معمولی استفاده می¬کنند در یافتن معمای بلوکی، اصطلاحا به گرد پای آنها نرسند.
این هم باعث شده که افراد بیایند و آن¬هایی که دستگاههای پیچیده و پیشرفته ندارند یا نمیتوانند مزرعه استخراج راه اندازی کنند مجبور می¬شوند که بیاییند با افراد دیگر دستگاه خود را به اشتراک بگذارند طوری که مثلا من قم هستم شما تهران هستید یک نفر یونان هست یک نفر روسیه، یک نفر ترکیه هست ما با هم دیگر جمع میشویم و از بستر اینترنت استفاده می¬کنیم و دستگاههای خودمان را به همدیگر متصل می¬کنیم، موبایل من متصل به لب تاب شما، لب تاب شما متصل به کسی که در کشورهای دیگر است مجموعا میبینید هزار نفر آدم دستگاههاشون را به همدیگر شر کردند و به اشتراک گذاشتند برای حل معمای بلوکی برای بدست آوردن بیت کوین که در نهایت بیت¬کوینی که بدست می¬آید بین اینها تقسیم می¬شود.
می¬دانید که بیت کوین واحدهای ریزتری دارد و به اندازهای که دستگاه شما درگیر شده با توجه به آن شناختی که نرم افزارها دارند از بیت کوینی که استخراج میشود به شما پرداخت میکنند؛ به عبارتی دو روش برای پرداخت به افرادی که در استخرهای ماینینگ شرکت می¬کنند وجود دارد روش اول پرداخت یک مبلغ ثابت هست به عنوان اجاره دستگاه شما، شما اجیر میشوید یا نه به عنوان اجیر اون فردی که این استخر را راه اندازی کرده، او میگوید دستگاه خودتان را اجاره دهید یا کار خودت را به من اجاره بده یا برق خانه خودت را و من مبلغی را به شما پرداخت خواهم کرد یا این¬که به صورت شراکتی این کار را انجام میدهند یعنی یک مبلغی را از آن بیت کوینی که حاصل می¬شود مبلغی را در اختیار شما قرار میدهند این می¬شود بحث استخراج استخر گونه بیت کوین.
ابعاد فقهی مشارکت در استخرهای استخراج را عرض می¬کردیم، با سختتر شدن فرایند استخراج عملاً استخراجگران منفرد شانسی برای کسب جایزه¬ی استخراج ندارند و اگر شانسی هم داشته باشند کسب در آمد از این¬ها با ریسک زیاد و بالایی برخوردار هست لذا استخرهای استخراج پدید آمد تا با تجمیع توان پردازشی استخراجگران پراکنده در دنیا این قدرت رقابت خود را در بین رقبا افزایش بدهند و در آمد نسبتاً با ثباتی برای استخراجگران فراهم کنند؛ روش کار در استخرهای استخراج به این صورت است که مساله بلوکی یا معمای بلوکی را میان کل استخراجگران عضو استخر تقسیم می-کنند و هر یک از آنها محدودهای را برای پیداکردن جواب بلوک جستجو میکند یعنی پردازش می-کند، یافتن پاسخ برای هر یک از این استخراجگران به منزله پاسخ توسط استخر استخراج تلقی میشود و پاداشِ به دست آمده متناسب با توان پردازشی به آنها داده میشود. و همه استخراجگران آن را بین خودشان تقسیم می¬کنند اگرچه دربارهی ماهیت حقوقی مشارکت در استخرهای استخراج نظرات چندانی از سوی محققین مطرح نشده اما چند احتمال را می¬توان در این زمینه مطرح کرد، احتمال اول مشارکت در استخرهای استخراج به عنوان شرکت العنان، میدانید عزیزان ما در فقه چهار نوع شرکت داریم یک شرکت العنان دوم شرکت الوجوه، سه شرکت المفاوضه، چهار شرکت الابدان، از این چهار نوع شرکت فقط نوع اولش از نظر مشهور فقهای امامیه صحیح است و سه نوع دیگر باطل است.
تمام شرکتها طرفین دارد اصلا تمام عقدها و قراردادها زمانی هست که طرفین داشته باشد؛ دست کم در یک قرار داد طرفین دو نفرهستند این دونفر در این شرکت آورده شان چی هست اگر آورده شان سرمایه باشد یعنی هر کدام از طرفین یک آوردهای داشته باشند مثلا من زمین میآورم، آقای کشوری پول میآورد، آقای نوروزی هم یک ماشین آلات میآورد هر کداممان یک مالی آورده ایم یک سرمایهای آورده ایم این را اصطلاحاً میگویند شرکت الاموال یا شرکت العنان، پس شرکت العنان شرکتی هست که هر کدام از طرفین بخشی از سرمایه شرکت را آورده باشند این شرکت صحیح هست.
مثلا در این شرکت¬های تراکتورسازی سهام دارها پول میآورند سهام میخرند بعد با این پولها میروند سرمایه مورد نیاز شرکت را هیئت مدیره خریداری می¬کند، پس همه سهام داران بخشی از سهم در این شرکت دارند، این می¬شود شرکت العنان.
شرکت الابدان چیست؟ شرکت بدنها، یعنی من با آقای الف با همدیگر این قرار را می¬گذاریم که صبح شما اونطرف شهر کار کن من هم این طرف شهر کار می¬کنم، شب که شد هر چی در آمد کسب کردیم میآوریم می¬گذاریم این وسط با همدیگر نصف می¬کنیم، مثلا30-70 مثلا40 – 60 تقسیم ¬می-کنیم موقع قرارداد تصمیم ماچیست؟ قرار ما این هست ¬که کار کنیم الان چیزی را به شراکت نمی-گذاریم این باطل هست.
شرکت مفاوضه چی هست؟ شرکت مفاوضه از فوض و فیض می¬آید یعنی من قرار میگذارم آقای نوروزی از این لحظه به بعد که ما قرارداد امضا می¬کنیم هر چی فیض در طول زندگی مان به دست آمد از هر کدام از ما مثلا من کار کردم، جایزهای بهم دادند، زدند ماشینم را له کردند من خسارت گرفتم، ارثی به من دادند هر کس از هر جایی چیزی گیرش آمد، آن را بین همدیگر 50-50 یا 30-70 یا 60-40 تقسیم میکنند پس الان چیزی به شراکت گذاشته نمی¬شود، سرمایه و آوردهای نداریم فقط قرار ما این هست هر چی به دست آوردیم مثلا در طول ده سال یا تا آخر عمرمان فقط این هارا بین هم تقسیم کنیم این هم باطل است.
آخرین شرکت، شرکت وجوه هست، از وجهه و اعتبار میآید فرض میکنم من با اقای الف یک قرار داد شرکت می¬بندم، الان چیزی سرمایه نداریم نه من سرمایه میدهم نه شما، آن شرکت العنانی که فقهای امامیه می¬فرمایند موقع شرکت باید هر یک از طرفین سرمایه داشته باشند الان نیست در این شرکت.
شرکت الوجه این هست که من میگویم اقای الف من چون اعتبار دارم به خاطر اعتبارم شما میروید بنگاه، اسم مرا که بگویید بدون این که از شما پول بگیرند به شما جنس میدهند کالا را در بازار خرید و فروش می¬کنید بر می¬گردید اون پولی که به بازار بدهکار هستید پس می¬دهید و سود حاصله را بین هم نصف نصف تقسیم می¬کنیم، یعنی از وجهه و اعتبار طرفین استفاده می¬شود این در واقع می¬شود شرکت الوجوه، هر کدام از اینها کار کردهایی دارد آن چیزی که در فقه امامیه مورد تایید هست شرکت العنان هست.
ما وقتی میآییم در استخر سرمایه گذاری شرکت می¬کنیم و برای حل معمای بلوکی دستگاه خود را به اشتراک می¬گذاریم کدام یکی از این شرکتها هست که بگوییم صحیح است یا باطل؟
دانش پژوه: ما هرکدام یک آوردهای داریم همان دستگاهی که آوردیم همین که قراری داریم که هر کس به اندازه کار کرد دستگاه خودش، قدرت دستگاه خودش، استفاده کند و ببرد، سود جایزه¬ای که می¬بریم مشخص می¬کند که ما آورده داریم و آوردههامان هم فرق میکند سی درصد شما آوردی پس سی درصد هم سود میبری.
استاد: کاملا درست است اما سوالی دارم اگر از این دستگاههایی که در گیر حل مساله و معمای بلوکی هستند مثلا از هزار تا دستگاه 999 تاش نتوانست پیدا بکند ولی اون یکی توانست معما را پیدا کند آیا سایرین یعنی 999 تا مستحق سود هستند یا نه؟
دانش پژوه: این جا شبههای پیش میاد، مثل اون کارگر که می¬گوییم تو برو اون طرف کار کن من این طرف کار میکنم شرکت الابدان که گفته شد، اینجا شبیه اون هست، ولیکن نمونهاش را داریم مثلا در عقد جعاله چند نفر می¬رویم مثلا ده نفریم باهم دیگر هستیم میرویم یک چیزی را پیدا کنیم، یک نفرمون هم بچه را پیدا می¬کند ولی این جایزه مال همه هست.
پاسخ را تا حدود زیادی دادید وقتی قرار داد شرکت منعقد می¬شود، سرمایهها آورده می¬شود؛ در این صورت بحثی نیست که همه سرمایه و همه¬ی شرکا درگیر می¬شوند؛ مثلاً یک زمینی داریم که برای شرکت لازم داریم یک ماشینی هم داریم برای شرکت لازم هست و مقداری هم پول هست، اما در طول یکسال از کل این زمین، هزار متر شاید صد متر زمین به درد ما خورده و ماشین هم روزانه نیم ساعت بیشتر کار نکرده، بیشتر خوابیده، آن چیزی که موجب پدید آمدن سود ایکس شده آن چیزی که بیشترین ضریب را داشته برای سود دهی مثلا پول بوده.
حالا مثلا ما بیاییم بگوییم اصلا یا به او سود نمیدهیم یا اگر هم بدهیم یک مقدار مختصری میدهیم چون ماشین ایشان روزانه نیم ساعتی کار کرده و زمین ایشان هم از هزار متر صد مترش در گیر کار بوده است، نه این طور نیست یک موقع هست که من زمین را آوردم ولی یک حصار کشیدم و اجازه نمیدهم که به درد شرکت بخورد برای این¬که برای شرکت به کار گرفته شود، ماشین را آوردم ولی ماشین خراب شده یک ماشین خراب آوردم اصلا در تحقق سود بالقوه هم آمادگی نداشت، بالفعل که هیچی، آزاد نبوده مثل اجاره، من خانه را اجاره می¬دهم ولی موانع استفاده از اون را مرتفع نمیکنم در این صورت مستحق اجاره نیستم.
در شرکت هم همین طور هست؛ اگر موانع برچیده شده و برای استفاده مانعی وجود ندارد در این صورت حتی اگر استفاده نشده باشد هم، این¬ها شریکند مثل مسابقه¬ی فوتبالی که همه دست به دست هم میدهند ولی گل را یک نفر می¬زند، دستگاهها هم به همدیگر شر شده توان پردازشی بالارفته ولی در واقع یکی از دستگاهها میتواند معما را حل کند در این صورت تمام مستحق ان سود هستند به اندازه¬ای که توان پردازشی دستگاهشان درگیر بوده این هم از بحث استخراج، از باب شرکت العنان. با توجه به این که هر یک از طرفین آورده دارند مصداق شرکت العنان خواهد بود و اجرتی که دریافت می¬کنند از سهمی که دارند، سهمی که دریافت میکنند سهمی که از بیت کوین خارج شده از منظر شرعی مشروع خواهد بود اگر اصل استخراج را ما باهاش مشکل نداشته باشیم آن مشکل نخواهد داشت .
مسائل رمز ارزها با عناوین اولیه به پایان رسید و سر مطلب الان بررسی مسائل ابعاد فقهی رمزارزها با عناوین ثانویه هست یعنی با توجه به بحثهای عارضی مثل ضرر و غرر و نفی سبیل. الان سر مطلب هستیم بماند برای جلسه بعد.