فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
بازاریابی شبکه‌ای
مطالعه پاسخهای دفتر مقام معظم رهبری به استفتائات مربوط به بازاریابی شبکه‌ای نشان می‌دهد از زمانی که شورای نگهبان در مورد «دستورالعمل تأسیسی و نحوه فعالیت و نظارت بر شرکت‌های بازار یابی شبکه‌‌ای» اظهار نظر کرده و دستورالعمل مزبور را فی نفسه بلا اشکال دانست، ادبیات پاسخ استفتائات مقام معظم رهبری نیز تغییر کرد؛ هر چند مفهوم همه استفتائات شبیه هم بوده و به این مضمون می باشد که اگر بر اساس قانون مورد تایید شورای نگهبان باشد فی نفسه ایراد ندارد و الاّ صورت شرعی ندارد.
نمونه‌هایی از هر دو دسته استفتائات به شرح ذیل است:
الف- پاسخهای قبل از اظهار نظر شورای نگهبان:
سؤال: مدتى است در شرکتى که فعالیتش در زمینه بازاریابى شبکه‌اى است مشغول به کار شده‌ام. هرکسی براى ورود به شرکت باید محصولاتى را خریدارى کند که در این خرید ۲۱ درصد پورسانت به او تعلق مى‌‌گیرد. سپس چند نفر را به شرکت معرفى کرده و آن‌ها هم چند نفر دیگر را و همین‌طور تا آخر پیش مى‌‌رود.
ما به افرادى که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم معرفى مى‌‌کنیم باید آموزش بدهیم و شرکت هم مقدارى از سود خود را به عنوان پورسانت به ما مى‌‌دهد.
حکم این پول چیست؟
البته لازم است بگویم اگر کسى که وارد شرکت مى‌شود هرماه خرید نکند پورسانتى هم به او تعلق نمى‌‌گیرد هرچند افراد شبکه او میلیون‌ها تومان خرید کرده باشند. در ضمن به ما مجوزى نشان دادند که تأیید مى‌‌کند کار شرکت به صورت قانونى است.
جواب: صورت شرعى ندارد و این قبیل موارد باید بر اساس قوانین مصوب مجلس شوراى اسلامى و مورد تأیید شوراى محترم نگهبان باشد و در صورت نبود چنین قانونى، لازم است از طریق مجارى آن اقدام شود.

سؤال: باسلام آیا درآمد به دست آمده از طریق شرکت‌های بازاریابی شبکه‌ای و چند سطحی مانند شرکت پنبه‌ریز حلال است یا خیر؟
جواب: در فرض سؤال درآمد به دست آمده حلال نیست و اکل مال به باطل است.

سوال: یازده شرکت به طور رسمی با مجوز وزارت صنعت، معدن و تجارت مشغول بازاریابی شبکه‌ای هستند.
سیستم درآمدزایی این شرکت‌ها به صورت خرید و فروش خود فرد و تیم فروشی که ایجاد کرده می‌باشد (نوع و پلن درآمدزایی هر شرکت متفاوت است اما به طور کلی از سود شرکت به صورت درصدی درآمد کسب می‌شود)
اما بازاریابی شبکه‌ای نه در مجلس قانونی دارد نه شورای نگهبان نظری در مورد آن بیان کرده است مسئله اصلی این است که برخلاف گلدکوئیست، هم محصول وجود دارد (محصول هم مصرفی است هم به قیمت) و جدا از بحث اشتغال‌زایی به تولید ملی و برند کردن آن کمک می‌کند؛ افراد زیادی مشغول به این کار هستند که چون مجوز وزارت را دیده‌اند پیش خودشان این فکر را می‌کنند که پس از لحاظ شرعی حلال نیز می‌باشد.
آیا درآمد حاصل از این شغل حلال است یا خیر؟
جواب: به‌طور کلى بازاریابى شبکه‌اى صورت شرعی ندارد و این قبیل موارد باید بر اساس قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و مورد تأیید شورای محترم نگهبان باشد و در صورت نبود قانون هم لازم است از طریق مجاری قانونی اقدام شود و کسب درآمد از این طریق اشکال دارد.

ب- پاسخهای بعد از اظهار نظر شورای نگهبان:
سؤال: همانگونه که مستحضرید آیین نامه ای توسط وزارت صنایع، جهت فعالیت شرکتهای بازاریابی شبکه ای تنظیم شده است، خواهشمند است نظر فقهی مقام معظم رهبری(مدظلّه العالی) را در مورد این آیین نامه و فعالیت طبق آن اعلام فرمایید.
جواب: چنانچه آیین نامه مزبور از نظر شورای محترم نگهبان مورد تأیید باشد، فعالیت اقتصادی بر طبق آن فی نفسه اشکال ندارد.

فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
پرسش: نظر (معظم له) در مورد بازاریابی هرمی یا بازاریابی شبکه ای چیست؟
پاسخ: آقا (مد ظله) در مورد چنین شرکتهایی و کار در آنها اظهار نظر نمی‌فرمایند.
پاسخ: حضرت آقا (مد ظله) اینگونه معاملات را اجازه و تصحیح نمی‌فرمایند.

فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
بازاریابی شبکه‌ای تنها در صورت وجود همه شرایط ذیل جایز است:
۱. معامله در آن واقعی و واجد شرایط صحت باشد.
۲. سود در مقابل کار حلال مثل معرفی مشتری – هرچند با واسطه – پرداخت شود.
۳. تمام مراجع قانونی آن را مجاز بدانند و در عمل هم شرکت، قوانین را رعایت کند.
۴. فاقد هرگونه مفسده اقتصادی باشد لذا بازاریابی شبکه‌ای اگر شبیه معاملات شرکت‌های هرمی مانند گلدکوئیست باشد اشکال دارد.
با توجه به توضیحات فوق، شاید مورد کمی از شرکت‌های این‌چنینی پیدا شود که ضوابط فوق در مورد آن‌ها موجود باشد. لذا توصیه اکید می‌شود، حتی در فرض جواز هم از چنین معاملاتی اجتناب شود بنابراین، احتیاط در ترک است.

فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
سؤال: نظر جنابعالی در مورد درآمد حاصل از بازاریابی شبکه‌ای و هرمی چیست؟
جواب: به طور کلّی دادن پول در مقابل دلالی فردی که مشتری را به صورت مستقیم معرفی می‌کند تحت عنوان جعاله اشکال ندارد امّا چنانچه اینگونه پرداخت حقّ دلالی به صورت هرمی باشد به این صورت که در هنگام معرّفی مشتری توسط نفرات بعدی به نفرات اول هم مبلغی بدهند، محلّ اشکال و اکل مال به باطل است. والله العالم.

سؤال: یک شرکت داخلی فروش کتاب، برای عضویت مبلغی دریافت می‌کند و در ازای آن کتاب‌های درخواستی را با پست، مجانی ارسال می‌کند. همچنین اگر هر عضو، افراد دیگری را به عضویت شرکت ترغیب کند، به ازای هر دو نفر و با شرایط خاص، مبلغ دو هزار تومان به شخص معرفی کننده به عنوان حق بازاریابی پرداخت می‌کند. عضویت افراد به صورت شبکه‌‌ای ثبت می‌شود و هر شخص، دارای دو نفر زیرمجموعه می‌گردد. در صورت تشکیل یک زوج به عنوان زیرمجموعه یک شخص، دو هزار تومان به او و همه افرادی که بالاتر از او می‌باشند پرداخت می‌گردد. ضمن ارائه آدرس پایگاه اینترنتی این شرکت، تقاضا دارم نظر خود را درباره این مبلغ که به عنوان حق بازاریابی پرداخت می‌شود، بفرمایید.
جواب: این نوع معاملات صورت شرعی ندارند و اکل مال به باطل است چه به صورت کتاب باشد چه طلا چه غیره و وجوهی که شرکت یا اشخاص از این طریق به دست می‌آورند نمی‌توانند در آن‌ها تصرف کنند چون مالکش نیستند.

فتوای آیت الله علوی گرگانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
سوال: مدتی است که شرکت های بازاریابی شبکه ای با سودهای مشخص اقدام به فعالیت میکنند و دراین حین جوانان به خصوص دانشجویان به آن کشیده شدند آیا فعالیت در این نوع شبکه ها جایز است؟
جواب: شرکت های بازاریابی اگر به صورت هرمی بوده باشند به این معنا که بواسطه معرفی زیر مجموعه توسط نفرات دوم و پایین تر به نفر اول هم پورسانتی داده شود، فعالیت در انها به نظر ما حرام می باشد.
شرایط و قوانینی که در مملکت برای فعالیت‌های بازاریابی شبکه‌ای قرار داده شده است بسیار خوب است و موارد مختلفی از نگرانی‌های علما را برطرف کرده است اما باید به یک نکته توجه کامل داشت و آن این است که: ازنظر شرع مقدس هر پولی که رد و بدل می‌شود یا باید در مقابل کار و عملی باشد که دارای ارزش مادی و قابل‌احترام باشد و یا در مقابل تحویل کالا و یا خدمات باشد که در قالب عقد شرعی و بر اساس دستورات دینی باشد و بر همین اساس در فعالیت‌های بازاریابی چنانچه در مقابل فروش کالا و یا آموزش و یا کلاً هر عملی که در نزد عرف دارای ارزش مادی است و برای آن پول داده می‌شود، پولی دریافت شود و همچنین در راستای قوانین شرعی و مملکتی باشد این رد و بدل شدن پول مانعی ندارد اما اگر این عمل بدون انجام یکی از کارهای ذکرشده باشد این عمل حرام است و لذا در فعالیت‌های شبکه‌ای هرمی در مرحله اول فرد به واسطه معرفی نفر دیگر پورسانتی را دریافت می‌کند که این موضوع مانعی ندارد اما فرد دوم هم چنانچه فرد سومی را معرفی کند باز به شخص اول پورسانتی داده می‌شود که این پورسانت بدون انجام فعالیت خاصی توسط فرد اول است و حرام می‌باشد حال با این مقدمه در مورد شبکه‌های بازاریابی هم اگر به ازای فروش هر کالا و یا آموزش و یا فعالیت دارای ارزش مادی پولی به این بازاریاب داده شود مانعی ندارد اما اگر در مراحل بعدی افراد زیرشاخه بازاریابی کنند اما به این فرد اول هم پولی داده شود حرام است.

فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
پرسش: نظر حضرت‌ عالی در مورد فعالیت‌های اقتصادی به صورت بازاریابی شبکه‌ای که تحت عناوین جدید و با تغییراتی در روش اجرا، رایج گردیده و بعضاً مدعی اخذ مجوزهای قانونی هستند چیست؟
پاسخ:
۱- تنها در صورتی که بازاریابی به صورت شبکه‌ای و زیرمجموعه‌ای نباشد و سود حاصله فقط به بازاریاب اول تعلق گیرد اشکالی ندارد و غیر آن اشکال دارد. البته ممکن است در طرح‌های جدید، بعضی از اشکالات این کار برطرف شده باشد ولی هنوز اشکال اصلی که استفاده بازاریاب‌های باواسطه می‌باشد و نوعی «اکل مال به باطل» است وجود دارد.
۲- از نظر ما هرگونه بازاریابی شبکه‌ای خلاف شرع است و در این زمینه می‌توانید به کتاب (بازاریابی شبکه‌ای یا کلاه‌برداری مرموز) در بخش تألیفات سایت ما زیرشاخه فلسفه احکام مراجعه فرمایید.

پرسش: سلام‌ علیکم: در مورد پرسشی که با کد رهگیری ۹۳۰۶۰۱۰۰۵۳ ثبت شده است، به اطلاع می‌رساند که مبالغی که به واسطه خریدهای سطوح دیگری به حساب شخص واریز می‌شود، به عنوان حق مدیریت و پیگیری برنامه‌ها، حضور در جلسات آموزش و خرید و عضوگیری و همچنین پیگیری خرید و … است که شخص برای شرکت انجام می‌دهد. در واقع این شخص وکیل شرکت در جهت عضوگیری جدید و پیگیری مشکلات آن‌ها و واسطه میان شرکت و خریداران است. دریافت چنین مبلغی که با عنوان حق مدیریت آن را می‌شناسیم، باز هم اشکال دارد؟
پاسخ: با اهداء سلام و تحیت؛ فریب این‌گونه توجیهات را نباید خورد این‌ها صوری است و در واقع عرفاً کاری صورت نمی‌گیرد تا در مقابل عضوگیری سطوح دیگر مستحق دریافت اجرت باشد اگر واقعاً کار مثبتی انجام می‌شود می‌تواند در مقابل آن کارها حق‌الزحمه بگیرد.

پرسش: نظر حضرتعالی در مورد فعالیت‌های اقتصادی به صورت بازاریابی شبکه‌ای که با عناوین جدید و تغییراتی در روش اجرا، رایج گردیده و بعضا مدعی اخذ مجوزهای قانونی هستند، چیست؟
پاسخ: تنها در صورتی که بازاریابی به صورت شبکه‌ای و زیر مجموعه‌ای نباشد و سود حاصله فقط به بازاریاب اول تعلق گیرد اشکالی ندارد و غیر آن جایز نیست. البته ممکن است در طرح‌های جدید، بعضی از اشکالات این کار برطرف شده باشد ولی هنوز اشکال اصلی که استفاده بازاریاب‌های بالواسطه می‌باشد و نوعی اکل مال به باطل است وجود دارد.

فعالیت های بازاریابی شبکه ای
پرسش: نظر حضرتعالی در مورد فعالیت های اقتصادی به صورت بازار یابی شبکه ای که با عناوین جدید و تغییراتی در روش اجرا، رایج گردیده و بعضا مدعی اخذ مجوزهای قانونی هستند، چیست؟
پاسخ: تنها در صورتي که بازاريابي به صورت شبکه اي و زير مجموعه اي نباشد و سود حاصله فقط به بازارياب اول تعلق گيرد اشکالي ندارد و غير آن جايز نيست. البته ممکن است در طرح هاي جديد، بعضي از اشکالات اين کار برطرف شده باشد ولي هنوز اشکال اصلي که استفاده بازارياب هاي بالواسطه مي باشد و نوعي اکل مال به باطل است وجود دارد.

حکم فعالیت گلدکوئست
پرسش: آیا فعالیت اقتصادی در شرکتی به نام کلدگوئیست شرعا صحیح است؟
پاسخ: فعاليّت مرموز اقتصادی شركت های هرمی مانند گلدكوئست و ساير شركت های مشابه داخلی و خارجی مشروع نمی باشد، و شبيه نوعی قمار و لاتار است. و شايسته شما عزيزان نيست كه آلوده آن شوید. و كسانی كه آلوده آن شده اند و سودی برده اند پول اوّليه خود را از آن بر می دارند، و بقيّه را به صاحبان اصلی آن می رسانند. و اگر به آنها دسترسی ندارند، به ساير مالباختگانی كه در اين طرح شركت كرده و متضرّر شده اند می دهند. و اگر به آنها هم دسترسی ندارند، به نيّت صاحبان اصلی به فقرا صدقه می دهند.

راه جبران فعالیت در شرکت های هرمی
پرسش: مدتی است که در شرکتی به نام گلدکوئیست مشغول به کار شده ام و جدیدا از جایز نبودن فعالیت در این گونه شرکت ها باخبر شده ام حال تکلیف من چیست؟
پاسخ: كسانی كه آلوده به این گونه شرکت های هرمی شده اند و سودی برده اند پول اوّليه خود را از آن بردارند، و بقيّه را به صاحبان اصلی آن برسانند. و اگر به آنها دسترسی ندارند، به ساير مالباختگانی كه در اين طرح شركت كرده و متضرّر شده اند می دهند. و اگر به آنها هم دسترسی ندارند، به نيّت صاحبان اصلی به فقرا صدقه می دهند.

فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
سؤال: آیا بازاریابی شبکه‌ای صحیح است؟
جواب: بازاریابی شبکه‌ای بنا بر احتیاط واجب صحیح نیست و در این احتیاط واجب نمی‌توانید به کسی دیگر رجوع نمایید.

فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
بازاریابی شبکه‌ای
سوال: در مورد بازاریابی شبکه‌ای پولی که از طریق بازاریابی شبکه‌ای به دست می‌آید حلال است یا حرام؟
جواب: کسب درآمد از طریق مذکور جایز نیست.