فتوای حضرت امام خمینی (ره)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: مسئلۀ ۶ – تحقیقا گذشت که رباى غیر قرضى در اوراق نقدى، جارى نمى‌شود؛پس تبدیل بعضى از آنها به بعضى به زیاده و کم جایز است؛ خواه آنچه که با همدیگر تبدیل مى‌شود از نقد دو مملکت باشد مانند تبدیل دینار به اسکناس یا نه مانند تبدیل اسکناس به مانند آن (اسکناس) و دینار به مثل آن (دینار) باشد. و بین اینکه معتمد و پشتوانه آنها طلا و نقره باشد یا غیر آنها از معادن مانند سنگهاى قیمتى و نفت، فرق نمى‌کند …

سوال: آیا مى‌شود پول نو را به قیمت بیشتر با پول کهنه خرید؟
پاسخ: اگر ربا و فرار از ربا نباشد مانع ندارد
‏‏
سوال: آیا اسکناس با قیمت ارزان تر یا گران تر از ارزشش، خرید و فروش می شود‏‎ ‎‏یا نه؟‏
‏‏پاسخ: فروش اسکناس به گران تر که نتیجه ربا را دارد؛ محکوم به‏‎ ‎‏حکم ربا و باطل است. ولی در صورتی که واقعاً خرید و فروش باشد مثل‏‎ ‎‏فروش اسکناس درشت به ریز یا به عکس که نقد انجام می شود مانع ندارد. ‏

فتوای حضرت امام خامنه‌ای(مد ظله العالی)
خرید و فروش پول نو
سوال ۱۶۰۳: خرید و فروش اسکناس بصورت نسیه به مبلغی بیشتر از مبلغ آن چه حکمی دارد؟
جواب: در صورتی که معامله ‏ی مذکور، به قصد جدّی و با غرض عقلایی باشد مثل این که اسکناس‏ ها از نظر کهنه و نو بودن با یکدیگر فرق داشته و یا دارای علامت‏ های مخصوص بوده و یا نرخ آنها با یکدیگر، تفاوت داشته باشد، اشکال ندارد ولی اگر معامله، صوری و برای فرار از ربا بوده و در واقع برای دستیابی به سود پول باشد، شرعاً حرام و باطل است.

سوال ۱۶۰۴: افرادی دراینجا وجود دارند که سکّه‏ های پول را که برای مکالمات تلفنی عمومی کاربرد دارند، به مبلغی بیشتر از قیمت آنها می‏فروشند مثلاً سی و پنج تومان از سکّه‏ های پول فلزی را می‏دهند و پنجاه تومان پول اسکناس می‏گیرند، خرید و فروش این پولها چه وجهی دارد؟
جواب: خرید و فروش سکّه ‏های پول فلزی به قیمتی بیشتر از مبلغ آنها برای استفاده در مکالمات تلفنی و مانند آن، اشکال ندارد.

سوال ۱۶۰۵: اگر فردی پول قدیمی را به قیمت پول جدید و رایج بفروشد و یا بخرد و نداند که ارزش آن نصف ارزش پول جدید است و خریدار هم آن را به قیمت پول جدید به شخص دیگری بفروشد، آیا باید غابن، مغبون را از غبن خود آگاه کند؟ و آیا این معاملاتِ غبنی صحیح هستند و آیا تصرّف در اموالی که ازاین راه بدست می‏آید جایز است یا آنکه در حکم اموال مجهول ‏المالک و یا مال حلال مخلوط به حرام هستند؟
جواب: خرید پول های قدیمی به مبلغی که فروشنده و خریدار بر آن توافق می‏کنند، اشکال ندارد، هرچند که قیمت آنها بسیار کمتر از قیمت پول های جدید و رایج باشد و بعد از آنکه مبیع مالیّت داشته و در بازار قیمت و ارزشی هرچند کمتر از پول رایج داشته باشد، معامله صحیح است هرچند غبنی باشد، و بر غابن واجب نیست مغبون را از غبن خود آگاه کند و مالی که از طریق معامله غبنی برای غابن حاصل می‏شود در حکم سایر اموال اوست و تا زمانی که مغبون معامله را فسخ نکرده، جایز است در آنها تصرّف کند.

سوال ۱۶۰۶: خرید و فروش بعضی از اسکناسها نه به این عنوان که مال هستند و یا حکایت از مالیّت و اعتبار می‏کنند، بلکه از این جهت که برگه‏ های خاصی هستند چه حکمی دارد؟ مثل اینکه پول اسکناس سبز هزار تومانی که دارای تصویر امام خمینی(قدّس ‏سرّه) است، به مبلغ بیشتری فروخته و یا خریده شود.
جواب: در صورتی که خرید و فروش این اسکناس‌ها به قصد جدّی و به غرض عقلایی باشد، اشکال ندارد، ولی اگر بیع صوری و برای فرار از ربای قرضی باشد حرام و باطل است.

فتوای حضرت آیت الله بهجت (رحمه الله علیه)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: خرید و فروش پول صحیح نیست.

فتوای حضرت آیت الله جوادی آملی (مد ظله العالی)
سوال: آیا مى‌شود پول نو را به قیمت بیشتر با پول کهنه خرید؟
پاسخ: معامله پول نو با بیشتر پول کهنه اشکال ندارد

فتوای آیت الله سبحانی(دامت برکاته)
سؤال ۹۱۵. معامله نسیه طلاجات به قیمت گرانتر از قیمت نقدى آن شرعاً چه صورت دارد و ضمناً معامله اسکناس تازه به قیمت گرانتر چطور است‌؟
پاسخ: جنس نسیه همیشه گرانتر از نقد است لذا فروش آن به قیمت بیشتر اشکال ندارد و خرید اسکناس تازه به قیمت بالاتر به صورت نقد اگر سفهى نباشد اشکال ندارد. واللّٰه‌العالم

فتوای آیت الله سیستانی(دامت برکاته)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: به صورت نقد اشکال ندارد.

مسئله- هر مازادی که در قرض شرط شود، ربا و حرام است. بر خلاف بیع که در مورد مکیل و موزون (اشیایی که با پیمانه و یا وزن معامله می‌شود) اگر از یک جنس باشند، مازاد مطلقاً حرام است و اگر جنسشان مختلف و یا مکیل و موزون نباشند، در این صورت اگر معامله نقدی باشد، آن مازاد ربا نیست و معامله صحیح است. لکن اگر معامله مدتدار باشد، مانند آنکه صد تخم مرغ را به یکصد و ده تخم مرغ که بعداً تحویل بگیرند بفروشند، و یا بیست کیلو برنج را، به چهل کیلو گندم که یک ماه بعد تحویل بگیرند، بفروشند، در اینکه این معامله ربوی نباشد اشکال است، و احتیاط واجب اجتناب از آن است.
اسکناس‌ها از آنجا که معدود (شمردنی) به حساب می آیند، فروش و مبادله آنها با تفاضل و کم و زیاد، در صورتی که از یک جنس نباشند، به صورت نقدی و نسیه جایز است. لکن اگر از یک جنس باشند، فروش آنها با تفاضل تنها به صورت نقدی جایز است. و اما فروش نسیه آنها ـ همان‌طور که گذشت ـ خالی از اشکال نیست.
بنابراین، آن که مثلاً ده دینار عراقی طلبکار است، جایز است طلب خود را به کمتر از آن مثلاً نُه دینار نقداً بفروشد. همچنین جایز است که آن را به کمتر از آن به پول دیگری مثلاً نُه دینار اردنی، نقد بفروشد، ولی به صورت نسیه جایز نیست مگر اینکه وقت طلب او رسیده باشد؛ زیرا بیع طلبی که وقتش نرسیده است به دین مؤجل جایز نیست.

فتوای آیت الله شبیری زنجانی(دامت برکاته)
سوال: خرید و فروش اسکناس نو به قیمت بالاتر از ارزش ریالی آن چه حکمی دارد؟
پاسخ: خرید و فروش نقدی آن اشکال ندارد.

فتوای آیت الله صافی گلپایگانی(دامت برکاته)
سوال ۳۷۶ خریدوفروش اسکناس چه حکمی دارد؟
پاسخ: درصورتی‌که غرض عقلایی، مثل تبدیل پول کهنه به نو یا پول ریز به درشت یا برای فرار از ربا باشد، اشکال ندارد

فتوای آیت الله علوی گرگانی(دامت برکاته)
سوال: خرید و فروش اسکناس نو و پول های خرد که جهت استفاده برخی مشاغل نیاز است و همچنین در دادن عیدی و … استفاده میشود و مبلغی بیشتر از خود اسکناس دریافت میشود چه حکمی دارد ؟
پاسخ: اگر دارای غرض عقلایی باشد مانعی ندارد مثلا فردی اسکناس نو را در مقابل اسکناس کهنه به مبلغی بیشتر بخرد و یا پول خرد را به مبلغی بیشتر با پول درشت معاوضه کند.

فتوای آیت الله فاضل لنکرانی(رحمه الله علیه)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: گرچه خرید و فروش اسکناس از نظر موازین فقهى مانعى ندارد، فرقى بین کم و زیاد، و وجود و عدم مدت، و کوتاه و دراز بودن مدت نمى کند، زیرا که اسکناس از مکیل و موزون نیست و رباى معاوضى، تنها در مکیل و موزون جریان دارد، ولى بهتر آن است که از انجام آن اجتناب شود.

فتوای آیت الله مکارم شیرازی(دامت برکاته)
سؤال ۷۲۴ ـ آیا خرید و فروش اسکناس صحیح مى باشد؟ در صورتى که جواب منفى است آیا احکام رباى معاملاتى در آن جارى است؟
پاسخ: اسکناس جزء معدودات است، و حکم ربا در خرید و فروش آن جارى نمى شود; ولى در این جا مشکل دیگرى وجود دارد و آن این که در عرف عقلا اسکناس همیشه ثمن واقع مى شود و جنبه مثمن ندارد، هیچ کس در عرف بازار نمى گوید: «من ده هزار تومان پول نقد را به یازده هزار تومان که یک ماه دیگر تحویل بدهى، به شما فروختم» مگر کسانى که بخواهند آن را حیله فرار از ربا قرار دهند; یعنى در واقع نوعى وام ربوى است که نام آن را بیع مى گذارد و این گونه حیله ها به فتواى ما اعتبارى ندارد، تنها دو مورد استثنا در این مسأله وجود دارد:
الف) نخست خرید و فروش ارزهاى مختلف که مثلاً دلار را با اسکناس مبادله کنند، که چنین معامله اى صحیح است.
ب) دیگر معامله نقدى اسکناسهاى کوچک و بزرگ، یا نو و کهنه با تفاوت مختصر به خاطر استفاده از نو بودن اسکناس یا حجم کم پول بزرگ در مسافرت و مانند آن; در غیر این دو صورت اشکال دارد.
سؤال 674 ـ معامله پول با پول چه صورت دارد؟
جواب: اگر منظور مبادله ارزهاى مختلف با هم باشد، اشکالى ندارد و اگر منظور معامله نوع واحد پول بوده باشد که مثلا اسکناس ایرانى را با همان مبادله کنند چنانچه اسکناسها با هم در عرف بازار متفاوت باشد مثل این که اسکناسهاى درشت را گاه بهتر از اسکناسهاى کوچک مى پسندند همان طور که براى مسافران مرغوب تر است در این جا نیز مى تواند به صورت یک کالا و تابع عرضه و تقاضا باشد (البتّه با تفاوت کمى که در این گونه موارد در میان عقلا ملحوظ است) صورت سوّمى نیز دارد و آن این که بخواهند براى فرار از ربا مقدارى از اسکناس نقد را با مقدار بیشترى به صورت نسیه و مدّت دار بفروشند بى آن که تفاوت اسکناسها مورد نظر باشد این نوع معامله اشکال دارد و در واقع همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن نهاده شده است.

سؤال 675 ـ آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون تومان را به مدّت 6 ماه به یک میلیون و 200 هزار تومان بفروشیم؟
جواب: این کار در واقع خرید و فروش نیست زیرا خرید و فروش اسکناس واحد در عرف عقلا وجود ندارد، بلکه همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن گذارده شده است.

سؤال 676 ـ آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون دلار را به مدّت یک سال به مبلغ مثلا 300 میلیون تومان بفروشیم؟
جواب: اشکال ندارد.

سؤال 657 ـ همان گونه که خاطر شریف مستحضر است در زمان حاضر نشر اسکناس و ضرب سکّه دربانکهاى وابسته به دولتها باملاحظه پشتوانه موجود در خزانه صورت مى گیرد،پولهاى امروزى برخلاف درهم (نقره) و دینار (طلا) ارزش ذاتى ندارد و ارزش اعتبارى آنها درمعاملات نیز ثابت نیست، ممکن است در اثرتحوّلات سیاسى و اقتصادى و یا تصمیم یک جانبه دولتها یک شبِ ارزش پول، دهها برابر کاهش یابد و طبعاً این کاهش موجب ضررى است که طلبکار متحمّل مى شود، به عنوان مثال در نجف اشرف در سال 1349 مهریه زوجه اى 250 یا 300 دینار عراقى قرار داده شده که در آن زمان همین پول معادل 50 گرم طلا و یا یک باب منزل متوسط بوده است و لیکن امروزه با این مبلغ یک کیلو برنج یا شکر هم نمى توان خرید دراین رابطه شیخ ابوالحسن شعرانى در شرح تبصره المتعلّمین علاّمه حلّى صفحه 283 مى فرماید:«کسى که اسکناس سه تومانى قرض کند وقتى که معادل سى تومان نقره بود و هنگامى اداکند که معادل دو مثقال نقره است کافى نیست» با توجّه به مراتب فوق استدعا دارد دررابطه با کیفیّت اداى دین یا مضمون به در مواردى که موضوع آن وجه رایج امروزى باشد نظر مبارک را مرقوم فرمایید؟
جواب: در صورتى که تفاوت بسیار زیاد باشد بطورى که در نظر عرف اداى دین محسوب نشود (مانند مثالى که زده بودید و امثله زیادى که در استفتائات از ما سؤال کرده اند) باید معادل روزدر نظرگرفته شود یا لااقل مصالحه تراضى شود.

حکم خلق پول توسط بانک های تجاری
پرسش: خلق پول توسط بانک های تجاری از نظر شرعی چه حگمی دارد ؟
پاسخ: این کار مصداق اکل مال به باطل است زیرا سرمایه ای وجود ندارد که آنها به وسیله آن معامله می کنند و از سوی دیگر باعث تورم و ضرر و زیان جامعه است و در مجموع بی شباهت به یک نوع کلاهبرداری نمی باشد که آن هم حرام است و اگر روزی سپرده گذاران بخواهند سپرده خود را بگیرند آن بانک مسلما ورشکست خواهد شد؛ چون چند برابر موجودی مصرف کرده است.

ماهیت پول
پرسش: ماهیت پول از نظر معظم له چه می باشد؟
پاسخ: پول كاغذی (النّقود الورقيّه) در آغاز شكل حواله داشته است و پشتوانه، ملك يا وثيقه گيرندگان حواله بوده، ولی بعداً كه از شكل روز اوّل فاصله گرفت و حتّی پشتوانه نيز به فراموشی سپرده شد و جنبه مال اعتباری پيدا كرد و پشتوانه آن در حال حاضر در واقع اعتبار و قدرت حكومتهاست و بقيّه تشريفات است و با توجّه به اعتباری بودن ماليّت، مشكلی در ماليّت پول كاغذی نيست.

خرید و فروش ارز
پرسش: آیا می توان ارز و پول های خارجی را خرید و فروش کرد؟
پاسخ: معاملات ارزی جايز است، يعنی می‏توان اسكناس ايرانی را به ليره سوری يا ريال‏سعودی يا مارك يا دلار معامله كرد و كم و زياد در آن اشكالی ندارد.

فتوای آیت الله نوری همدانی(دامت برکاته)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: اگر به صورت نقد معامله میشود و غرض عقلایی دارد اشکالی ندارد و الا جایز نیست

سوال ۵۷۴: آیا فروش اسکناس به اسکناس به صورت نقد و اقساط مثلاً فروش یکصد هزار تومان نقد به یکصد و ده هزار تومان به طور اقساط ده ماهه صحیح است یا خیر؟ و آیا فرقى هست بین این که هدف از این معامه فرار از ربا باشد یا نباشد؟
جواب: جائز نیست

سوال ۵۷۸: با توجه به اینکه ربا در معامله نقدین است زیاده گرفتن در اسکناس آیا جائز است‌؟
جواب: جائز نیست.

فتوای آیت الله وحید خراسانی(دامت برکاته)
خرید و فروش پول نو
پاسخ: مسأله ۲۸۶۷ ـ تمام پول هاى کاغذى از قبیل دینارهاى عراقى یا دلارهاى آمریکایى یا تومانهاى ایرانى و امثال اینها مالیّت دارند، زیرا که از طرف هر یک از دولتها نسبت به پول هاى کاغذى خود ارزشى معیّن شده است که در تمام مملکت قبول و رایج است ، و بدین جهت مالیّت پیدا نموده ، و هر موقعى بخواهند از اعتبار و مالیّت ساقط مى نمایند.
و معلوم است که این پولها با کیل یا وزن فروخته نمى شوند ، و از این جهت بعضى از فقها (اعلى الله مقامهم) فرموده اند: «معاوضه این پول ها به هم جنس خود با زیاده جایز است ، و همچنین معامله این پول ها که دَینِ در ذمّه باشد به نقدى با نقیصه یا زیاده جایز است. » ولى معاوضه چیزى که مالیّت اعتبارى دارد و به شماره خرید و فروش مى شود ، به هم جنس خود با زیاده یا نقیصه محلّ اشکال است.
و چنانچه مالک ناقص با مالک زاید مصالحه کند بر این که مالک زاید آن را به او ببخشد ، و او هم ناقص را به مالک زاید ببخشد ، اشکال ندارد ، مثلا مالک نهصد تومان به مالک هزار تومان به قصد مصالحه بگوید: «مصالحه مى کنم با تو بر این که هزار تومان به من ببخشى و من نهصد تومان به تو ببخشم».