

انجمن مالی اسلامی ایران پنجمین پیش نشست دهمین همایش مالی اسلامی را با عنوان "طراحی ابزارها و محصولات نوین مالی اسلامی در راستای جهش تولید" برگزار کرد.
انجمن مالی اسلامی ایران، پنجمین پیشنشست دهمین همایش مالی اسلامی را با موضوع "طراحی ابزارها و محصولات نوین مالی اسلامی در راستای جهش تولید" برگزار کرد.
سخنرانان این نشست، امیر هامونی، عضو هیئت مدیره گروه مپنا و عضو هیئت مدیره انجمن مالی اسلامی ایران؛ علیرضا توکلی کاشی، کارشناس بازار سرمایه و عضو هیئت علمی وابسته انجمن مالی اسلامی ایران؛ عارف علیقلیپور، مدیرعامل شرکت مشاور سرمایهگذاری تامین سرمایه نوین؛ و وحید روشنقلب، مدیر نظارت بر بازار اولیه سازمان بورس و اوراق بهادار بودند.
وحید روشن قلب در ابتدای این نشست با اشاره به ابزارهای نوین مالی که در چند سال اخیر در بازار سرمایه ما ارائه شده و نیاز به توسعه بیشتر دارند، گفت: یکی از این ابزارها، شرکتهای سهامی عام پروژه هستند که به دنبال گسترش آن در بازار سرمایه هستیم. مصوبات لازم برای توسعه این ابزار نیز اخذ شده است. در مورد ابزارهای بدهی هم صکوک و سکوهای تامین مالی جمعی در چند سال اخیر در بازار سرمایه ارائه شدهاند.
او در رابطه با شرکتهای سهامی عام پروژه گفت: با استفاده از این ابزار، پروژههایی که به اتمام نرسیدهاند و شرایط لازم برای پذیره نویسی در بازار سرمایه را دارند و میتوانند از طریق بازار سرمایه تامین مالی شوند، در بازار عرضه میشوند. به این صورت که بخشی از سهام این شرکتها،به عموم واگذار میشود و پس از اخذ مجوزهای لازم، منابع جمع آوری شده صرف تکمیل پروژه ها میشوند. سال گذشته شرکت سوخت سبز زاگرس به این روش پذیرهنویسی شد و شرکتهای دیگری هم الان در مراحل انجام این کار هستند که بتوانند از طریق بازار سرمایه، پذیرهنویسی کرده و تامین مالی کنند. در واقع شرکتها، پروژه را به عنوان آورده غیرنقدی خود در شرکت سهامی جدید استفاده می کنند و از طریق افزایش سرمایه از طریق سلب حق تقدم منابع لازم برای تکمیل پروژه تامین خواهد شد. منابع جذب شده صرف تکمیل این پروژهها خواهد شد. ضمن اینکه با توجه به افشای عمومی شرکتها، نظارت بیشتری هم روی پروژه هایی که در حال اجرای هستند، صورت میگیرد. همچنین در دستورالعمل مربوطه پیشبینیهایی مثل حداقل پیشرفت ٢٠ درصدی در سال هم شده تا ریسک سرمایه گذارانی که در بازار سرمایه از طریق پذیره نویسی وارد این شرکت میشوند به حداقل ممکن برسد. ممکن در صورت افزایش سرمایه از محل سلب حق تقدم، به میزان افزایش سرمایه صورت گرفته می توانند از نرخ صفر مالیاتی از سود سال مالی قبل بهرهمند شوند.
او ادامه داد: یکی دیگر از ابزارها، اوراق صکوک است. در چند سال اخیر هم با توجه به گسترش این بازار و با توجه به محدودیت هایی که منابع بانکی دچارش بودند، بازار سرمایه گسترش زیادی داشته و استفاده از صکوک به منظور تامین مالی نیز نسبت به سه_چهار سال قبل، قابل مقایسه نیست تامین مالی با استفاده از این ابزار، رشد زیادی داشته و برخی محدودیتهای قبلی نیز برطرف شده است. ابزار بعدی، تامین مالی جمعی است که تامین مالی با استفاده از سکوهای تامین مالی جمعی نیز از سال گذشته رشد زیادی داشته و شرکتهای بیشتری توانستهاند با این روش، تا سقف پنجاه میلیارد تومان تامین مالی کنند.
علیرضا توکلی کاشی در این نشست بیان کرد: در ١٠_١٥ سال اخیر پیشرفت نسبتا خوبی در حوزه ابزارهای نوین مالی در بازار سرمایه داشتهایم و در حال حاضر ابزارهای متنوع و متنوعی در اختیار داریم. مهمترین وظیفه بازار سرمایه در این حوزه، کمک به تامین مالی کسبوکارها بوده و این وظیفه به خوبی ایفا شده است. همان طور که اشاره شد، انواع اوراق و ابزارها را در بازار سرمایه داریم و اگر شرکتی بخواهد در بازار سرمایه تامین مالی کند، ما مشکل کمبود ابزار نداریم.
او افزود: سال ١٣٩٤ که تجربه توسعه بازار بدهی را با ابزار اسناد خزانه اسلامی "اخزا" داشتیم در مقطعی با چالش محاسبه بازدهی اوراق مواجه بودیم، اما در حال حاضر فعالان بازار سرمایه پذیرفتهاند که روش درست محاسبه بازده اوراق و مقایسه آن با یکدیگر، فرمول YTM است.
توکلی کاشی تصریح کرد: در حوزه ابزارهای نوین مالی در این سالها تجربیات موفقی مثل طراحی و عرضه انواع اوراق بدهی، اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اسناد خزانه اسلامی و همین طور صندوق های قابل معامله ETF را داشتهایم. البته تجربیات ناموفقی مثل صندوق زمین و ساختمان، اوراق گام (به دلیل عدم هماهنگی بانک مرکزی و سازمان بورس) و همین طور بازار مراوده امتیاز تسهیلات قرضالحسنه بانکهای قرضالحسنه را هم داشته ایم
امروز بازار ما تشنه ابزار مالی جدید نیست؛ مشکل ما توسعه و طراحی ابزار نیست؛ ابزارهای مالی باید علاوه بر آنکه نیاز عدهای را برطرف می کنند، خواهان و متقاضی نیز داشته باشند. در حوزه ابزارهای نوین مالی امروز باید روی روشهای معاملاتی و ابزارهای تسهیل گری معاملات تمرکز کنیم.
امروز بهبود فرایندها و رویه ها در اولویت بالاتری قرار دارد، نیاز امروز بازار اوراق بهادار توسعه روشهای معاملاتی و ابزارهای تسهیلکننده معاملات است. برای انجام این مهم با موانعی از جمله: عمق کم بازار سهام و بدهی؛ وجود دامنه نوسان؛ یک طرفه بودن بازار؛ محدودیتهای فنی و عملیاتی در حوزه اجرا؛ عادات فعالان و مدیران بازار به روند گذشته؛ مکانیزم کارمزد؛ ساعات معاملاتی محدود و پدیده صفنشینی مواجه هستیم!
او ادامه داد: امروز ما با رقیب قدرتمندی به عنوان بازار پلتفرمهای رمزارزها مواجه هستیم که به سرعت در حال رشد است. بعضی از این پلتفرمها با عمر کمتر از ٥سال از بازار سرمایه ما با عمر ٥٠ساله جلوتر هستند. به نظر میرسد این پلتفرمها با کمی اصلاحات میتوانند میزبان ابزارهای ما در بازار سرمایه باشند. این پلتفرمها ویژگیهایی مثل عدم وجود دامنه نوسان؛ مستقل از جدید یا قدیم بودن؛ مستقل از تعداد مشتریان و فعالان بازار؛ مستقل از تعداد نمادها؛ و مستقل از حجم معاملات دارند که به افزایش جذابیتشان کمک کرده است. همچنین اکثر این پلتفرمها بازارگردانهای نامرئی دارند، در حالی که بازارگردانی در بازار سرمایه ما با چالشهای زیادی همراه است. نکته دیگر اینکه این پلتفرمها اخیرا فروش تعهدی در چارچوب مصوبات کمیته فقهی هم به خدمات خود اضافه کردهاند؛ این در حالی است که علی رغم آنکه در بازار سرمایه مصوبات کمیته فقهی را هم داشتهایم، فروش تعهدی ایجاد نکردهایم! همچنین این پلتفرمها به مشتریان خود به میزان دلخواه اهرم میدهند؛ کارمزد یکسانی ندارند و کارمزدها متناسب با حجم معاملات، متناسب با بازار و متناسب با نحوه سفارشگذاری اخذ میشود. علاوه بر این مزایای دیگری مثل 7*24، تسویه فوری معاملات، ارائه خدمات ودیعه گذاری دارایی و پرداخت سود مشارکت به سرمایهگذاران در عملیات بازارگردانی و عملیات فروش تعهدی سرویسهای جدیدی مثل copy trading، و توجه به مقوله مدیریت ریسک دارند.
توکلی کاشی تاکید کرد: ما نیز لاجرم در بازار سرمایه باید به سمت این مسیر حرکت کنیم. ایجاد بسترهای آنلاین برای انواع سرویسهای خدمات معاملاتی، خدمات مشاوره و خدمات بازارگردانی به صورت 24 ساعته؛ نظارت بر بورس و فرابورس به صورت خودکار و پارامتریک به منظور جلوگیری از برخورد سلیقهای؛ کاهش مقررات دست و پاگیر؛ با رعایت کامل کنترل ریسک و همچنین توجه به سلایق نسل جدید در طراحی ابزارها، باید در اولویت برنامه های ما باشد.
عارف علیقلی پور در بخش دیگری از این نشست، گفت: عنوان این نشست با شعار امسال یعنی "جهش تولید با مشارکت مردم" همخوانی دارد. بازار سرمایه مردمی ترین بازار کشور است. این بازار به وفور ابزارهای مشارکتی در اختیار دارد و مردم به راحتی می توانند در این بازار، سرمایههای خود را مشارکت دهند. نکته مهمی که در این نشست به آن اشاره شد، مسیر زمانی توسعه ابزارها بود. تا قبل از سال ١٣٨٨ ما در بازار سرمایه یک ابزار تحت عنوان اوراق مشارکت داشتیم؛ امروز فقط شهرداریها از این ابزار استفاده میکنند و ما انواع اوراق از جمله اوراق مرابحه را در اختیار داریم و باید به سمت توسعه ابزارهایی برویم که نیاز کسب و کارها است.
او اضافه کرد: در حال حاضر در بازار سرمایه بالغ بر ٤٠ ابزار در اختیار داریم که شرکتهای مختلف با مدلهای مختلف کسب و کار میتوانند برای تامین مالی از آن استفاده کنند؛ اما همچنان شاهد آن هستیم که سیاستگذار در شعار سال به تامین مالی و افزایش سطح تولید تاکید دارد و ظاهرا ما هنوز نتوانسته.ایم به سطحی از تولید که منجر به رفع نیازهای جامعه شود، دست یابیم.
یکی از دلایل این چالش این است که هنوز تامین مالی ما منجر به جهش تولید نشده است. تامین مالیها، به منظور تامین سرمایه در گردش بوده و شاید ما در حوزه ابزارسازی باید ابزارهایی که منجر به جهش تولید میشوند را از ابزارهای تامین سرمایه در گردش جدا می کردیم. مفهوم پایداری محیط کسب و کارها در ابزارها لحاظ نشده است. حال آنکه جهش تولید منجر به افزایش GDP و بهبود سطح زندگی مردم میشود و ابزارهای ما همچنان با این خلا مواجه هستند. شاید لازم باشد در نسل جدید ابزارها، به این مهم توجه بیشتری شود. جریان نوآوری در تولید و ارائه ابزارها، جریان بسیار خوبی است؛ اما باید به این نکته مهم توجه داشت که چند سالی است سیاستگذار بر جهش تولید تاکید داشته و ما هنوز نتوانستهایم در این حوزه خیلی مطلوب عمل کنیم.
او ادامه داد: نکته دیگر آنکه در حوزه افزایش سطح تولید ما ابزارهای نوین مالی را به "ترند" در کشور تبدیل نکردهایم. باید مفاهیمی مثل پایداری کسب و کار به پدیده اجتماعی در افکار سرمایهگذاران تبدیل شود. نسل جدید را باید در این موضوع به مشارکت گرفت.
اگر نوآوری در حوزه ابزارهای نوین مالی مطابق سلیقه نسل جدید باشد (مثل کراد فاندینگ)، دامنه مشارکت مردم وسیعتر میشود و امیدواریم به جهش تولید نیز منجر شود؛ هرچند که منکر تاثیر و نقش با اهمیت ابزارهای نوین مالی بر تامین مالی تولید در چند سال گذشته نیستیم.
در بخش دیگری از این نشست امیر هامونی اظهار کرد: به نظر میرسد در حال حاضر با توجه به افت و خیزهای بازار سرمایه و جایگاه این بازار در اقتصاد کشور، نیاز به ابزارسازی نیست. تنوع و تعدد کافی در این حوزه وجود دارد و ما ابزارهای خاص مالی اسلامی در اختیار داریم که برخی از آن را سایر کشورها ندارند و ما از متنوعترین بازارهای سرمایه دنیا در این حوزه هستیم.
وی در این خصوص که چرا تنوع ابزارها به تحریک تولید و اشتغال و بالندگی اقتصاد کشور منجر نشده، گفت: در بازار ما هنوز ابزارها خیلی ترویج نشده است. ضمن اینکه فرآیندهایی مثل انتشار اوراق در بازار سرمایه ما بسیار پیچیده و زمانبر است.
او در ادامه افزود: اقتصاد ما آن قدر چالش دارد که حتی ابزارهای ساده ای مثل عرضه اولیه هم میتوانند کارایی زیادی داشته باشند، مثل خصوصی سازی در اوایل دهه ٩٠ که هم بازار سرمایه را توسعه داد و هم شرکتهای بزرگی مثل فولاد مبارکه و مخابرات وارد بازار سرمایه شدند. ولی در چند سال اخیر ما از این ابزار به خوبی استفاده نکرده ایم. زمانی ما جزو بورسهای بزرگ منطقه بودیم و از بورس عربستان هم بزرگتر بودیم، الان ارزش بازار بورس عربستان به حدود ٢٥٠٠ میلیارد دلار رسیده و این رشد، مرهون پذیرش آرامکو و برخی شرکتهای بزرگ دیگر در این بازار بوده است؛ ولی ما از بورس عربستان و ترکیه عقب افتاده ایم، چون در فرایند عرضه های اولیه، خصوصیسازی و همچنین تشکیل هلدینگهای بزرگ در بازار سرمایه تعلل کردهایم. با استفاده از ظرفیتهای بازار سرمایه میتوانستیم هلدینگهای بزرگی در حوزه انرژی برق و نفت تشکیل دهیم؛ کمااینکه هلدینگهای بزرگی مثل غدیر و میدکو و بانک پاسارگاد هم در بستر بازار سرمایه شکل گرفتند. با راه اندازی هلدینگهای بزرگ میتوانستیم نقدینگی سرگردانی را که در بازارهای کالایی و سوداگری موجب افزایش قیمتها شده،به سمت جهش تولید و اشتغال رشد اقتصادی هدایت کنیم.
هامونی اضافه کرد: شرکت پروژهها نیز ابزارهای موثر و خوب دیگری هستند که میتوان خیلی جدیتر روی آن کار کرد. در استفاده از این ابزار هم تعلل کردهایم. خصوصی سازی و عرضه شرکتهای دولتی در بازار سرمایه و تشکیل سرمایه در این بازار، فرصتی است که نباید از آن غفلت کرد. شرکت ملی نفت ایران، شرکت ملی گاز و... میتوانند در بازار سرمایه پذیرش شوند. ابزارهای کافی در بازار سرمایه برای واگذاری شرکتهای دولتی در اختیار داریم و امیدواریم از این فرصت در راستای توسعه بازار سرمایه و بالندگی اقتصاد کشور استفاده شود. جهش تولید در گرو اتخاذ تصمیمات بزرگی از این جنس است.
او خاطرنشان کرد: در دوران حضورم در فرابورس ایران، شرکتهایی را که ٢ سال از عرضه اولیهشان میگذشت، مورد بررسی قرار دادیم. سطح اشتغال این شرکتها دو سال بعد از ورود به بازار سرمایه، به طور میانگین ٥٠ درصد رشد کرده بود. سهامداران عمده معمولا نقدینگی حاصل از عرضه اولیه یا افزایش سرمایه را صرف توسعه شرکتها میکنند. بررسی کشورهایی که در منطقه شرق آسیا رشد اقتصادی بیشتری داشتند نیز نشان میدهد این کشورها سالانه ١٥٠ الی ٢٠٠ شرکت را عرضه اولیه میکنند؛ حال آنکه رکورد ما، ٥٥ شرکت در سال ١٣٨٩ بود. ما عرضه اولیه را به شرایط بازار گره زده ایم، حال آنکه شرکت صنایع ملی مس در شرایط بد بازار سرمایه عرضه اولیه شد و اتفاقا اگر عرضه اولیهها، همچون "فملی" با قیمت جذاب انجام شود، خود به شاخص سازی و رشد بازار کمک می کند.
او افزود: ابزارهای دیگری از جمله ETN ها هم جای توسعه و فراگیر شدن دارند. این ابزار یکی از ساختارشکنانهترین ابزارهایی بود که کمیته فقهی معرفی کرد و میتوان از آن در بازار طلا هم استفاده کرد.
هامونی ادامه داد: معاملات عمده هم در بازار سرمایه ما با چالش های زیادی مواجه است و وقت آن رسیده گام دوم خصوصی سازی با تسهیل فرآیندهای عرضههای عمده انجام شود. البته با توجه به چسبندگی سهامداران عمده به گلدن شیر شرکتها در بازار سرمایه ما، شاید برخی ابزارها جواب ندهد.
همچنین فرآیند تامین مالی از طریق انتشار اوراق هم باید تسهیل و تسریع شود. ما پارادایم دیگری هم تحت عنوان تامین مالی بازار محور و تامین مالی بانک محور داریم. این موضوع طوری مطرح شد انگار بازار سرمایه و بانکها رقیب هم هستند و اتفاقا گاهی (مثل موضوع اوراق گام) شاهد رقابت منفی این دو بازار بودهایم؛ ولی واقعیت این است که بانکها و بازار سرمایه رقیب هم نیستند ما در سایر کشورها هم می بینیم بانکها کارگزار هستند.
در فرابورس هم بانک مرکزی خودش بزرگترین کارگزار است و اوراق بدهی را مدیریت میکند. بازار سرمایه و بانک ها باید با همکاری یکدیگر به تشکیل سرمایه در کشور کمک کنند.
وحید روشنقلب در پاسخ به انتقاداتی که به برخی تخلفات صورت گرفته در بازار سرمایه که باعث لطمه به اعتماد سرمایه گذاران شده، گفت: زیرساختهای بازار سرمایه ما و اقتصاد کشور ما را نباید با بازاری مثل کریپتو مقایسه کرد. علیرغم سن بالای بازار سرمایه ما، هنوز ما رشد زیادی نداشتهایم. سرمایهگذاری در بازار کریپتو وضعیت متفاوتی دارد، سرمایهگذاران این بازار مسئولیت کار خود را قبول می کنند، چه بسا برخی از سرمایهگذاران بازار کریپتو، بخش زیاد یا تمام سرمایه خود را در معاملات این بازار از دست داده باشند، اما کسی را مسئول ضرر و زیان خود نمی دانند؛ حال آنکه در بازار سرمایه ایران ما هنوز درگیر ریزش سال ١٣٩٩ و ضرر و زیان سهامدارن هستیم!
روشنقلب افزود: البته که لازمه رشد بازار سرمایه این است که از تجربیات سایر بازارها هم استفاده کنیم، اما باید برخی توقعات و انتظارات هم تعدیل شود. اعتمادسازی بخش مهمی است و منکر مشکلات موجود در بازار سرمایه نیستیم؛ اما شرایط موجود حاصل زیرساختهایی است که در اختیار داریم و شاید لازم باشد اصلاحاتی در کل اکوسیستم بازار سرمایه انجام شود تا به وضعیت بهتری برسیم.
در خاتمه امیر هامونی گفت: فرآیند معاملات عمده ما مشکلاتی دارد؛ همچنین بانکها به تامین مالی پروژههای قدیمی کمک زیادی نمیکنند؛ ابزارهای مورد نیاز در بازار سرمایه ما وجود دارد، اما باید از ابزارهای مدیریت ریسک هم استفاده کنیم تا سرمایهگذاران بابت سرمایهگذاری در پروژههای بلندمدت دغدغه جا ماندن از بازارهای رقیب و... نداشته باشند.
جهت مشاهده فیلم جلسه اینجا کلیک کنید.
دریافت فایل ارائه دکتر توکلی کاشی
دریافت فایل ارائه دکتر روشن قلب