به همت انجمن مالی اسلامی ایران  نشست تخصصی"تکافل در ایران، فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو"با ارائه دکتر محمد جواد میرطاهر مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری صبا تامین و رئیس کمیته بیمه اسلامی انجمن مالی اسلامی ایران، برگزار گردید.

در این نشست دکتر محمد جواد میر‌طاهر به بررسی صنعت بیمه پرداختند و مطالبی را ارائه کردند که به شرح زیر است:

ما یک قراردادهای بیمه‌ای رایج داریم این است که شرکت‌های بیمه رایج ریسک را منتقل می‌کنند به شرکت‌های بیمه دیگر یا در اوراق بیمه‌ای منتقل می‌کنند. در بازار سرمایه کار شرکت‌های بیمه مدیریت ریسک است و مهم‌ترین موضوع در صنعت بیمه مدیریت ریسک است. اینکه شما چگونه بتوانید ریسک را مدیریت کنید به طرز اینکه با کمترین هزینه باید بیشترین منفعت را پیدا بکنید. من همیشه می‌گویم که مدیرعامل یک شرکت بیمه فقط نباید بیمه‌گری بلد باشد، باید در کنارش مدیریت سرمایه هم بلد باشد. چون‌ که شرکت‌های بیمه دو بال دارند. یکی بال بیمه‌گری یکی بال سرمایه‌گذاری.

ایشان بیان کرد: عملیات بیمه گری در دنیا همیشه اینطور بوده که اگر شما سربه‌سر با یک مقدار سود ردش کنی خیلی خوب است. منتهی باید سود اصلی را از حوزه سرمایه‌گذاری به دست بیاورید. مستحضر هستید که در دنیا شرکت‌های بیمه هستند که به سمت تأسیس بانک می‌روند؛ برعکس ایران. متأسفانه در ایران بانک‌ها بیمه تأسیس می‌کنند؛ ولی در دنیا برعکس این است. چون بیمه‌ها منابع عظیمی دارند. منابع صندوق‌های بازنشستگی سمت بیمه‌ها می‌تواند سرازیر شود و بیمه‌ها از طریق جمع‌آوری منابعی که دارند، می‌توانند سرمایه‌گذاری عمده‌ای بکنند و همیشه شرکت‌های بیمه‌ای در دنیا قوی‌ترین آدم‌ها در حوزه سرمایه‌گذاری دارند و سرمایه‌گذاران حرفه‌ای هستند و معمولاً اگر جایی بخواهد هولدینگ شود و زیرمجموعه شرکت شکل بگیرد، بیمه‌ها همیشه هستند. بیمه‌ها همیشه بالاسری هستند. در ایران دقیقاً برعکس است و همان‌طور که می‌دانید بیمه‌ها از قانون اعداد بزرگ پیروی می‌کنند و سعی می‌کنند با پخش کردن ریسک بین افراد متعدد، حق بیمه را کم ‌کنند و تا می‌توانند حق بیمه رقابتی شود و در کنار آن بتوانند با رویکردهای مختلف مدیریت ریسک بکنند تا کمتر خسارت بخورند.

دکتر میرطاهر افزود: در بیمه ما سه رکن داریم. بیمه‌گر، بیمه‌گذار و حق بیمه. بیمه‌گر معمولاً شرکت‌های بیمه هستند و بیمه‌گذار اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که حق بیمه را پرداخت می‌کنند در قبال آن شرکت بیمه متعهد می‌شود اگر خسارتی اتفاق افتاد این را بپردازد و از طریق اینکه به‌صورت تاریخی بررسی کرده به‌طور مثال در ده سال گذشته مثلاً از هر صد ماشین سه تای آن‌ها خسارت خورده که می‌آید و می‌گوید سه درصد حق بیمه را در نظر بگیرم. ما اصلی داریم به نام اصل تعادل که می‌گوید باید اندازه خسارت‌های قابل پیش‌بینی بتوانم حق بیمه بگیرم و اگر اتفاقی بیفتد که اشتباه، خسارت مورد انتظار را پیش‌بینی کرده باشد شرکت بیمه به‌جای اینکه سه تا خسارت بخورد و ۱۰ تا بخورد متناسب با آن حق بیمه نگرفته و دچار آسیب جدی می‌شود. اما حالا اینجا شرکت‌های بیمه می ایند اکچوئری می‌کنند و اوضاع مختلفی را در نظر می‌گیرند برای اینکه این اتفاق نیفتد. بنابراین وقتی ما داریم درباره بیمه صحبت می‌کنیم همواره باید این موضوع را در نظر بگیریم قانون اعداد بزرگ بسیار اهمیت دارد در شرکت‌های بیمه‌ای و اتفاقی که افتاده در دنیا این است که شرکت‌های بیمه‌ای در این عملیات بیمه‌گری که اصل تعادل وجود دارد و خیلی بتوانند خوب مدیریت کنند بتوانند سربه‌سر خارج شوند با یک مقداری سود که اصل درآمد شرکت‌های بیمه از محل سرمایه‌گذاری هست؛ اما متأسفانه در ایران ضعیف‌ترین بخش شرکت‌های بیمه بخش سرمایه‌گذاری است. برعکس آنچه در دنیا هست و همان موضوع منجر به این شده که کمتر رشد بکنند. درصورتی‌که شرکت‌های بیمه باید یک واحد سرمایه‌گذاری داشته باشند. مدیران بیمه‌های ما عمدتاً فقط بیمه‌گری بلدند و حوزه سرمایه‌گذاری را خیلی در آن ورود خاصی ندارند. مثلاً ابزارهای مالی مشتقه بلد باشند یا مهندسی مالی بلد باشند و یا مدیریت ریسک بلد باشند. عمدتاً ریسک‌های بیمه‌ای را بلدند و برای همین سرمایه‌گذاری زیاد به آن پرداخته نشده است.

مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری صبا تامین افزود: این‌ را به‌عنوان مقدمه خواستم عرض کنم که با فضای بیمه دوستان آشنا شوند. بنابراین مدیرعامل یک شرکت بیمه هم باید مدیرعامل یک شرکت سرمایه‌گذاری باشد و هم بیمه و بسیار کار سختی است بالانس کردن این‌ها و شما باید جوری سرمایه‌گذاری کنید که اگر پیش‌بینی خسارت‌ها آسیب خورد، بتوانید آن را پوشش دهید. درست است که بیمه مرکزی آیین‌نامه‌هایی گذاشته مثل آیین‌نامه ۹۷ بیمه مرکزی که در حوزه سرمایه‌گذاری هست. منتهی این آیین‌نامه‌ها به اندازه کافی نمی‌تواند کاور کند افراد را و حتماً باید در نظر داشته باشیم که حوزه‌های داشبوردهای ریسک که شرکت‌های بیمه دارند خیلی می‌تواند این‌ مواقع مؤثر واقع شود.

ایشان در ادامه بیان کرد: خب دوستان من اینجا وارد حوزه تکافل می‌شوم. ببینید اکثر فقیهان متاخر اعتقاد به تغییر اصل اولی فساد در معاملات داشته و بر این باورند که مراجعه به اطلاقات و عمومات کتاب و سنت نشان می دهد بعد از احراز عرفی صدق معامله اگر به هر دلیلی در صحت شرعی شکت داشته باشیم تا زمانیکه دلیل خاص یا عام بر بطلان معامله نباشد معامله از نظر شرعی صحیح بوده و آثار معامله بر آن مترتب می شود و در این مطلب فرقی بین معاملات رایج در صدر  اسلام و معاملات جدید نیست. نبابراین اگر در سایه پدیدار شدن نیازهای مالی جدید معامله ای ابداع و از نظر عقلاء صحیح و منطقی باشد از نظر شرع نیز صحیح و مشروع خواهد بود جز در مواردی که معامله مصداق یکی از عناوین خاص یا عامی همچون ضرر و ضرار، ممنوعیت اکل مال به باطل و ممنوعیت غرر که در شرع از آن ها منع شده است.  البته بعضی هم می‌گویند قمار هم اضافه کنیم که می‌شود پنج‌تا. اینکه این‌ها را گفتم برای این است که بگویم ریشه شکل‌گیری تکافل از کجا بوده است. با توجه به اینکه اهل سنت چون اصل را بر فساد می‌گیرند و چون می‌گویند بیمه در زمان پیامبر اسلام نبوده پس بیمه را شرعی نمی‌داند. بنابراین به سمت تشکیل بیمه تکافل رفتند و ریشه شکل‌گیری در این موضوع است. آن چیزی که مطرح است در بیمه‌های متعارف این هست که ریسک از طریق بیمه‌گذار که ممکن است یک شخص حقیقی باشد و یا حقوقی، منتقل می‌شود به یک شرکت بیمه.

رئیس کمیته بیمه اسلامی انجمن مالی اسلامی ایران افزود: حال شما اگر اسلایدها را ببینید که من این تصویر را از یکی از سایت‌های بیمه تکافل کشورهای اهل سنت گرفتم این است که بیمه هم مشکل قمار دارد، هم مشکل ربا دارد و هم غرر دارد به خاطر همین موضوع این بود که بحث بود که تکافل به وجود آمد.
اتفاقی که افتاده این است که اهل سنت می‌گویند چند تا مشکل دارد بیمه. یکی اینکه عدم اطمینان و احتمالی بودن آن است که می‌گویند شرط‌بندی است. مورد بعدی مشخص نبودن مقدار ضرر و نا اطمینانی است. مورد بعدی شائبه وجود ربا هست و مورد آخر نیز سرمایه‌گذاری در قراردادهای عدم مطابق با شرع (فیوچرها) است. البته این‌ها مطالبی است که من خودم قبول ندارم و بارها جواب‌های کاملاً منطقی به آن‌ها داده‌ایم که این مباحثی که اهل سنت می‌گویند و آن‌ها هم تا حدی قانع شدند منتهی اغلب اهل سنت، این موضوع را قبول ندارند. برای همین آمدند چیزی درست کردند به نام تکافل. مثلاً برای نمونه بگویم، اینکه ربا فقط شرط در قرارداد قرض است. بنابراین اساساً بحث ربا موضوعیت ندارد در بحث بیمه. اینکه شرط‌بندی را دوستان می‌گویند، جایی هست که اکل مال به باطل مطرح است و این جایی مطرح است که ما به ازایی ندارد؛ ولی درحالی‌که در قرارداد بیمه شما حق بیمه می‌دهید و به این صورت نیست که به حالت قمار باشد که یک عده‌ای پول بگذارند وسط و عده‌ای دیگر برنده شوند. در قمار دوستان دقت کنید که عده‌ای پول می‌گذارند وسط که یک نفر به‌صورت شانسی برنده ‌شود؛ ولی در بیمه ‌این‌طور نیست. در بیمه همه حق بیمه می‌دهند و کسی که خسارت بخورد برنده نیست و پولی که می‌گیرد نهایت بتواند خسارت را جبران کند و در قمار برنده کسی است که منفعت می‌برد. ولی در بیمه کسی با ضرر دیدن سود نمی‌کند و اساساً منفعتی در بیمه مطرح نیست. بنابراین این موضوع درست نیست که بیمه شرط‌بندی و یا قمار است. ولی آن‌ها می‌گویند که این‌طور است. بنابراین در قمار یکی برندست و یکی برنده نیست. برای بیمه‌های زندگی به‌شرط زندگی و حیات هم این موضوع مطرح است؛ اما آن ‌هم مفصلاً پاسخ داده شده و اساساً این مدلی نیست و شرط‌بندی صورت نمی‌گیرد که بخواهیم اصلاً این موضوع را مطرح کنیم.

دکتر میرطاهر بیان کرد: در راستا موضوعی که دوستان مطرح کردند، سود پول لزوماً ربا نیست. اگر شرط بشود و در قرارداد قرض هم باشد، شرط زیاده در قرض را ربا می‌گویند. حالا این دوستانی که می‌گویند بیمه رباست این اشتباه است؛ چون در بیمه اصلاً قرضی مطرح نیست که بخواهد ربا باشد.
بنابراین تمام این موضوعاتی که وجود داشت در حوزه شرعی که آن‌ها بیمه را شرعی نمی‌دانستند، ما دوتا راه داریم یا اینکه بیایم علمای اهل سنت را قانع کنیم که بیمه شرعی است و یا راه دوم این است که بحث تکافل را در ایران راه‌اندازی کنیم.
انجمن فقه اسلامی جده در سال ۱۹۸۵ گفت بیمه اسلامی نیست. بنابراین بیمه تکافل جایگزین بیمه‌های متعارف رایج شد. تفاوت بیمه تکافل با بیمه‌های عادی چیست؟ در تکافل، طرفین پولی را وسط می‌گذارند شبیه صندوق و این صندوق می‌گوید افرادی که هستند اگر یکی از آن‌ها آسیب دید، ما پول‌های جمع شده را به میزان خسارت پرداخت می‌کنیم به خسارت‌ دیده. در بیمه‌های رایج لزوماً ما این‌طوری نیست که همه بیایند استخری درست کنند. بیمه‌های مختلفی وجود دارد با موضوعات مختلف که با توجه به مدیریت ریسک شما فعالیت انجام می‌دهید. بنابراین در تکافل خیلی سخت‌تر است. اصلاً در تکافل بزرگ‌ترین مشکلی که داریم، قانون اعداد بزرگ است. تکافل تعدادش ممکن است کمتر باشد به نسبت شرکت‌های بیمه. در بیمه شما ممکن است ۱۵ شاخه بیمه داشته باشید و این‌ها را باهم جمع می‌کنید و این‌ها در یک محیط بزرگ است و پوشش ریسک صورت می‌گیرد؛ اما در تکافل نه. می‌گوید مثلاً ما می‌خواهیم فقط بیمه آتش‌سوزی کنیم و باهم جمع می‌شویم و هرکس اگر آسیب خورد به آن پرداخت می‌کنیم. به این می‌گویند بیمه مشارکتی. خب آنجا معلوم است شما مدیریت ریسک سخت‌تری خواهید داشت و از قانون اعداد بزرگ سخت است که بتوانید استفاده کنید.

مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری صبا تامین گفت:  شکل بیمه تکافل را نگاه کنید، اینجا افرادی هستند که در واقع در کنار هم جمع می‌شوند و بیمه تکافل را انجام می‌دهند. این‌ها باهم جمع می‌شوند و حق بیمه‌ای می‌گذارند وسط و مدیر تکافل انتخاب می‌شود که مدیر تکافل کارش مدیریت همین‌ها است و این‌طرف مبلغ سرمایه همان حق بیمه‌هایی است که جمع می‌شود و اینجا برعکس است. چون ما در بیمه گفتیم انتقال ریسک اتفاق می‌افتد؛ اما در تکافل تقسیم ریسک اتفاق می‌افتد و شما می‌آیید و ریسک را بین افراد زیادی که هستند تقسیم می‌کنید و اینجا استدلالی که می‌آورند این است که آن نا اطمینانی و قمار بودن از بین می‌رود.
هرچه تعداد عضوها بالا برود ریسک پایین می‌آید و حق بیمه را می‌دهند و صندوق تکافل ایجاد می‌شود که این صندوق مدیر دارد و در قالب تکافل سه عقد مضاربه وکالت و تبرع که به معنی اعمال خیرخواهانه‌ای که بدون انتظار برگشت است (مثلاً ما قرض رو نوعی قرارداد تبرعی می‌دانیم) شروع به فعالیت‌های سرمایه‌گذاری می‌کنند. در تکافل وقتی که این پول‌ها جمع می‌شود سه کار با آن انجام می‌دهند. یا می‌روند مضاربه می‌کنند و مبتنی بر حوزه‌های مختلفی فعالیت می‌کنند و سرمایه‌گذاری انجام می‌شود و سود آن را یا از طریق مدیر صندوق به سرمایه‌گذاران برمی‌گردانند یا اینکه برمی‌گردد به خود صندوق و مجدداً سرمایه‌گذاری خواهد شد و یا اینکه وکالت می‌دهند به این صندوق و سرمایه‌گذاری می‌کنند و یا اینکه نه اصلاً ممکن است تبرعی باشد و نخواهند سرمایه‌گذاری کنند و با آن فقط کار خیر انجام دهند.
تفاوت تکافل با بیمه‌های رایج در چیست؟
• بیمه‌گذاران در تکافل مستقیماً از این سود و زیان منتفع خواهند شد. یعنی بیمه‌گذاران ابتدا به ساکن چون تکافل فاند است و پشتوانه آن سرمایه‌گذاری است و مستقیماً منتفع خواهند شد؛ اما در بیمه ‌این پخش خواهند شد و در آخر سال ممکن است یک سودی به شما بدهند و آن سود رو می‌گویند سود مشارکت حال از سرمایه‌گذاری شماست و آن سود را به شما پرداخت می‌کنند و آن‌هم در بیمه‌های زندگی وجود دارد و در بیمه‌های دیگر خیلی موضوعیت ندارد و در بیمه مثلاً خودرو شما سودی دریافت نخواهید کرد؛ اما در بیمه تکافل در بیمه خودرو نیز ممکن است سود به شما تعلق بگیرد.
• ریسک ناشی از سرمایه‌گذاری وجوه تنها متوجه شرکت تکافل نبوده و برخلاف بیمه‌های تجاری معمول، همه اعضا به‌اندازه سهم خود از سود یا زیان فعالیت‌ها متأثر خواهند شد و در پایان سال مالی، اگر مازادی ناشی از فعالیت‌های تکافلی باقی مانده باشد در میان اعضا تقسیم می‌شود. حتی درصورتی‌که اگر در ادامه در پایان سال مالی شرکت بیمه ضرر ببیند تمام اعضا موظف هستند که میزان خسارت را بپردازند.
• دارایی‌های تکافل باید در مسیر کسب‌وکارهای مشروع به کار گرفته شود.
• مدیران درازای فعالیت‌های خود برای اداره تکافل و پوشش دادن هزینه‌های مربوط به فعالیت‌های آن، مبلغ مشخصی از محل درآمدهای منابع در اختیار خواهند داشت و این کارمزد در حد حق مدیریت است و بیش از آن نخواهد بود.
• طرفین برای امضای قرارداد باید صلاحیت حقوقی (مانند بلوغ و سایر شرایط عقد قرارداد شرعی) داشته باشند که این مورد در بیمه‌های عادی هم مطرح است.
در ادامه آقای دکتر میرطاهر تفاوت‌های این دو نوع بیمه را با در قالب جداولی ارائه کردند که می‌توانید به پیوست این ارائه مراجعه فرمایید.
سؤال: سرمایه تکافل با سرمایه سهامداران متفاوت است؟
پاسخ: بله با سرمایه سهامداران فرق دارد. سرمایه تکافل آن پولی است که در صندوق تکافل جمع شده ولی سرمایه سهامداران، آن شرکت تکافل ممکن است بیست صندوق تکافل داشته باشد و سهامداران به‌صورت مشاع در آن بیست صندوق مشاع هستند. و صندوق‌های بازار گردان هم شبیه همین‌ها هستند و شما یک صندوق بزرگ دارید که هرکدام از آن‌ها دارای صندوق‌های دیگر هستند.
الگوهای تکافل چیست؟
مهم‌ترین این الگوها مضاربه است و این الگو بر اساس تقسیم سود و زیان بین شرکت عامل تکافل و بیمه‌گذار انجام می‌شود. شرکت بیمه‌گذار درازای کارهایش سهمی مازاد تعهد و سهمی از سود سرمایه برمی‌دارد. سهم متناسب در سود بر اساس توافق‌نامه بین شرکت عامل تکافل و بیمه شوندگان تعیین می‌شود و مبتنی بر همان الگوی مضاربه پول از من و تجارت از شما انجام می‌شود.
در اسلاید شما سود شرکت را شما می‌بینید و مشارکت‌کنندگان را می‌بینید که مشارکت‌کنندگان آمدند حق تکافل را پرداخت کرده‌اند و این‌ها جمع شده و این حق تکافل مثل حق بیمه خودمان است و صندوق سرمایه‌گذاری عمومی را تشکیل داده. این صندوق سرمایه‌گذاری کرده و سود سرمایه‌گذاری می‌آید دوباره در این صندوق قرار می‌گیرد. هزینه‌های عملیاتی از این صندوق کسر می‌شود. مثل دفتر و هزینه‌های اداری و امثالهم و مازادش بین سهم مشارکت‌کنندگان از مازاد پخش می‌شود. مشارکت‌کنندگان می‌توانند در آخر بیمه اگر حق بیمه اضافه ماند، از سود برداشت کنند. بقیه می‌شود سهم شرکت از مازاد که فقط به هزینه‌های مدیریتی شرکت تعلق می‌گیرد و سود باقی‌مانده به سهامداران می‌رسد. بنابراین شرکت بیمه ‌اینجا فقط می‌شود کسی که فقط مدیریت می‌کند و شرکتی هست که سود خیلی زیادی هم نمی‌تواند به دست بیاورد. چون هرچقدر هم که سود داشته بین بیمه‌گذاران پخش شده است. یکی از دلایلی که می‌گویم سوددهی در بیمه‌های تکافلی سخت است. در دنیا هم همین است شما در قانون اعداد بزرگ قابلیت اجرایی ندارد و شرکت فقط حق‌العمل خود را می‌گیرد.

نکته‌ای را من باید اینجا بیان کنم این است که بیمه‌های اتکایی یعنی بیمه کردن بیمه یعنی شما به‌عنوان شرکت بیمه ۱۰۰ ریسک برمی‌داری و مقداری از آن را به بیمه بعدی منتقل می‌کنید و این را بیمه‌های تکافلی هم دارند که به تکافل اتکایی معروف هستند.
سازوکار مدل وکالت نیز در فایل پیوست به شکل نموداری در اختیار علاقه‌مندان قرار گرفته است.
شرکت‌های دارای بیمه تکافل در دنیا
• شرکت بیمه اسلامی سودان در سال 1979 به‌عنوان اولین شرکت تکافلی آغاز به کار کرد.
• در سال 1985 شرکت‌های تکافل در امارات متحده عربی، مالزی و بحرین تأسیس شدند.
• در حال حاضر حدود 65 شرکت بیمه تکافل و هشت شرکت بیمه اتکایی تکافل در جهان اسلام فعالیت دارند. 31 شرکت تکافل در کشورهای عربی، 16 شرکت تکافل در کشورهای مسلمان غیر عرب و 16 شرکت تکافل در کشورهای غیرمسلمانی که جمعیت مسلمان نیز دارند.
• شرکت‌های بسیار موفق در کشورهای عربی تا 8 درصد سود سهام داشتند و در سال گذشته بیش از 300 میلیارد دلار را تحت پوشش خود قرار داده‌اند.
در ادامه ارائه رشد تکافل در مناطق مهم، حجم و نوع قراردادهای تکافل را طبق نمودارهای داخل اسلاید توضیحاتی ارائه شد.
تکافل در مالزی
در سال 1984 مالزی اقدام به تصویب اولین قانون تکافل کرد.
• بیش از 80 درصد بازار بیمه مالزی بر اساس بیمه تکافل فعالیت می‌کنند.
• بیش از 15 درصد تولید ناخالص مالزی در انحصار بیمه تکافل می‌باشد.
• بانک مرکزی مالزی به‌عنوان نهاد نظارتی، بر عملکرد این شرکت‌ها نظارت دارد.
• مالزی با 31 درصد و 997 میلیون دلار بیشترین سهم را در بازار تکافل دنیا دارد.
• در سال 2013 صنعت بیمه مالزی به جذب شرکت‌های آمریکایی و کانادایی پرداخت که برای به دست آوردن شرکت‌ها محلی و افزایش کسب‌وکارشان در منطقه مشتاق بودند. ازجمله ترکیب و ادغام شرکت‌ها می‌توان به مشارکت شرکت سان لایف و شرکت بیمه بین‌المللی آمریکا اشاره کرد.
تکافل در اندونزی
• در 1994 میلادی دو شرکت تکافل در اندونزی ثبت شد.
• در سال 2017 ، کل حق بیمه صادر شده در اندونزی 9.5 میلیارد دلار بوده که سهم تکافل 405 میلیون دلار بوده. این عدد در سال 2007 ، 150 میلیون دلار بوده.
• اندونزی 13 درصد از بازار تکافل دنیا را در اختیار دارد و دومین کشور از نظر سهم بازار می‌باشد.
تکافل در عربستان
• تنها شرکت بیمه تکافل در عربستان سعودی، شرکت ملی بیمه تعاونی است.
• عربستان با 12 درصد (402 میلیون دلار) سومین کشور از نظر سهم بازار می‌باشد.
• در سال‌های اخیر قوانین جدیدی جهت اجباری شدن بیمه برای وسایل نقلیه و بیمه شخص ثالث تدوین‌شده که می‌تواند باعث رونق بیشتر تکافل در عربستان بشود.
حجم بازار بیمه تکافل را در بازار GCC در نظر بگیریم، عربستان سهم بزرگی داشته که همان‌طور که می‌بینید سهم باقی کشورها هم بالا آمده است.
تکافل در بنگلادش
• در اوایل 1999، بیمه تکافل در بنگلادش تشکیل شد.
• سه شرکت بیمه تکافل در بنگلادش فعالیت می‌کنند.
• از مشکلات شرکت‌های بیمه اسلامی در بنگلادش، فقدان مؤسسات تکافل اتکایی است، ازاین‌رو شرکت‌های بیمه اسلامی برای بیمه اتکایی به شرکت‌های بیمه اتکایی مرسوم روی می‌آورند.
تکافل در اروپا و انگلستان
• این دیدگاه در میان سرمایه‌گذاران بریتانیایی و اروپایی وجود دارد که وارد شدن به بازار بیمه اسلامی پر ریسک است.
• با این‌ حال انجمن بیمه اسلامی لندن به دنبال حداکثر رساندن پتانسیل این بازار است و اقداماتی در جهت آشنایی سرمایه‌گذاران با بیمه تکافل کرده است.
• کارشناسان می‌گویند، بیمه تکافل می‌تواند برای نظام بازنشستگی اروپا راه‌حل مناسبی باشد و فرصت طلایی را در برابر جوامع اروپایی قرار می‌دهد.
تکافل در ایران
• اختلافات از لحاظ شرعی زیاد است و به علت ریسک بالای این شرکت‌ها، عملا توجیه اقتصادی ندارد.
• عدم شفافیت موضوع در میان صاحب‌نظران و سیاست‌گذاران بیمه‌ای کشور: طبق اظهار نظر مسئولان به دلیل اینکه در کشور ما تمام فعالیت‌های اقتصادی مطابق اسلام است، نیاز به چنین شرکت‌هایی شرکت‌های مرکزی بیمه تکافل نیست.
• عدم آگاهی و اطلاعات لازم در مورد تکافل در جامعه
• محدودیت در کارشناسان خبره
• عدم استقبال شرکت‌های بیمه‌ای در ایران: از سال ۱۳۹۱ که بحث بیمه تکافل در ایران مطرح شده است، تنها یک شرکت بیمه‌ای اعلام کرده است که قصد اخذ مجوز بیمه تکافل را از بیمه مرکزی کرده است ولی هنوز مجوزی در این خصوص صادر نشده است و متقابلاً شرکت‌های بیمه‌ای کشور نیز در این خصوص اقدامی نکرده‌اند
• سیاست‌های کلی در این ارتباط هنوز از طرف متولیان امر بیمه تبیین نشده است.
• کمیته تخصصی بررسی ایجاد شرکت‌های تکافل و پژوهشکده بیمه مطالعاتی انجام داده‌اند ولی به نتیجه رها شده!
در ایران در شهرهای سنی نشین به علت اینکه بیمه‌های متعارف را شرعی نمی‌دانند و خریداری نکرده‌اند. طبق بررسی‌های انجام شده، عده آن‌ها نسبتاً زیاد نیست و برخی از آن‌ها به دلیل اینکه اجباری هست بیمه شخص ثالث آن را خریداری کرده‌اند و برخی که تقید زیادی نداشتند و خریداری کردند و ما به لحاظ اینکه باید برای جمعیت اهل سنت که در ایران هستند و تعداد آن‌ها کم هم نیستند، باید برای آن‌ها تکافل ایجاد کنیم. نکته جالب این است که اکثر برادران اهل سنت خیلی تکافل شناخته شده نیست.

موضوع بعدی تکافل خانواده است که به بیمه‌های عمر و زندگی در محیط بیمه تکافلی، تکافل خانواده می‌گویند. این تکافل سه هدف دارد که عبارت‌اند از:
• تشویق اعضا به پس‌انداز منظم.
• سرمایه‌گذاری وجوه اعضا به‌نحوی‌که منطبق با اسلام باشد.
• ارائۀ حمایت و پشتیبانی از بازماندگان اعضا، به کمک منافع تکافل.
همچنین با بررسی که از مراجع تقلید صورت گرفته، نتیجه آن است که بیمه تکافل خانواده مشکل شرعی از نظر فقهای شیعه ندارد.

در ادامه جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد و به سوالات حاضرین پاسخ داده شد:

سؤال: چند درصد حق تکافل را می‌توان سرمایه‌گذاری کرد و جه میزانی را باید به‌صورت نقد و شبه نقد نزد صندوق قرار بدهد؟
پاسخ: ما در ایران یک آیین‌نامه سال ۹۷ داریم و آیین‌نامه سرمایه‌گذاری است که در آن گفته که شرکت‌های بیمه حداکثر می‌توان تا ۴۰ درصد از مبلغ سرمایه‌گذاری را در بورس انجام شود و این‌جور آیین‌نامه‌ها هم در بیمه تکافل و هم در بیمه‌های متعارف هم وجود دارد.
الگوی دیگری داریم که الگوی وکاله است و در این نوع بیمه، مدیر بیمه به‌عنوان وکیل سرمایه‌گذاران سرمایه‌گذاری می‌کند و درآمد خودش از محل حق‌الوکاله خواهد بود.

سؤال: چرا فقط سیستان و بلوچستان بررسی شده؟
پاسخ: در بیمه دانا ما چون فعلاً به‌صورت پایلوت کار را شروع کردیم و در ادامه برای شهرهای دیگر شروع خواهد شد. و حتی با توجه به اینکه در منطقه گلستان پتانسیل برای این موضوع بالاست با شرکت‌های دیگر صحبت شده تا آن‌ها در این منطقه فعالیت‌های خودشان را آغاز کنند.

سؤال: چرا در ایران این حوزه زیاد کار نشده؟
پاسخ: در ایران اساساً در لبه‌های دانش صنعت بیمه در دو حوزه یکی بخشی که مربوط به بازار سرمایه هست خیلی کار انجام نشده و حوزه تکافل و تکافل خانواده کاری انجام نشده است.

سؤال: این در شرکت‌های بزرگ بیمه‌ای دنیا بخشی برای این مورد در نظر گرفته‌اند یا به آن‌ها بی‌توجهی شده است؟
پاسخ: بله در زوریخ ری و سوئیس ری هم در مورد بیمه تکافل هم ورود داشته‌اند.

جهت مشاهده فیلم و فایل جلسه اینجا را کلیک کنید.