کنفرانس‌ها و نشست‌های علمی

دکتر فرهاد مرسلی ضمن عرض خیر مقدم به همه حاضران نشست در معرفی نهاد (ACU) بیان داشت که: نهاد (ACU) یک نهاد بین‌الملل است. این کمیته دبیرخانه آن در ایران فعال است. اما این نهاد برای ایران نیست و زیرمجموعه یکی از کمیسیون‌های سازمان ملل است. کمیسیونی در سازمان ملل وجود دارد تحت عنوان (ESCAP) که بزرگ‌ترین کمیسیون از لحاظ اعضا در سازمان ملل است. این کمیسیون در حوزه اجتماعی و اقتصادی فعالیت می‌کند و مربوط به حوزه آسیا و اقیانوسیه است. ۵۸ عضو اصلی از حوزه آسیا و اقیانوسیه و ۴ عضو ناظر دارد که عبارت‌اند از: ایالات‌متحده، انگلستان، هلند و فرانسه. این کمیسیون چند نهاد زیرمجموعه دارد که یکی از آن‌ها (ACU) است. این نهاد برای (Clearing) است. این نهاد مجموعه‌ای از حقوقی‌هایی است که دورهم جمع شدند که یک مکانیزمی راه‌اندازی کنند که مانده بدهی پایان هر دوره تسویه را به‌صورت چندجانبه تسویه کنند را یک‌نهاد (Clearing Union) می‌گویند. یعنی چند شرکت یا کشور یک اتحادیه را تشکیل می‌دهند و بعد از تعیین دوره تسویه یکسری تراکنش‌های مالی باهم دارند و در پایان این دوره حساب‌ها باهمدیگر (Clearing) می‌شوند و آن باقی‌مانده را ره مرحله تسویه مراجعه می‌کنند. (Clearing Union) برای مرحله اول است. این اتحادیه سال ۱۹۷۴ تأسیس شده است. چند اتحادیه دیگر نیز در قاره‌های دیگر وجود دارند. مثل (COMESA) که در ناحیه آفریقا فعالیت می‌کند.

ایشان در ادامه بیان کرد که: سال ۱۹۳۰ احساس نیازی شد برای تشکیل این اتحادیه‌ها به دلیل کمبود ذخایر ارزی کشورها. سال ۱۹۵۰ اتحادیه (EPU) تشکیل شد و سال ۱۹۷۴ به پیشنهاد ایران این اتحادیه تأسیس شد. اساسنامه و مکانیزم اجرایی آن مورد تائید سازمان ملل است و لوگوی سازمان ملل را دارد. کشورهایی که در آن دوره اتحادیه را تأسیس کردند عبارت‌اند از: ایران، هند، نپال، پاکستان و سریلانکا و به‌مرور زمان کشورهای دیگر عضو شدند و تا سال ۲۰۰۹ اعضا جذب شده است و بعد از آن عضو جدید متأسفانه جذب نشد. نکته مهمی که وجود دارد این است که با توجه به اساسنامه کشورهای خارج از منطقه آسیا و اقیانوسیه نیز می‌توانند عضو شوند. اگر کشور‌های درخواست‌کننده، عضو (ESCAP) باشند دوسوم اعضا رأی بدهند می‌تواند عضو شود و اگر عضو (ESCAP) نباشد باید همه اعضا به این کشور رأی موافق بدهند.

رئیس کمیته بین‌الملل انجمن مالی اسلامی گفت: بانک‌های مرکزی اعضای (ACU) هستند و سایر نهادهای مالی نمی‌توانند عضو شوند. این اتحادیه یک هیئت‌مدیره دارد که اعضای آن رؤسای بانک‌های مرکزی و یا نهاد ناظر پولی کشورها هستند. ۹ عضو دارد و به‌صورت دوره‌ای یک عضو به‌عنوان رئیس هیئت‌مدیره انتخاب می‌شود. در مرتبه بعدی دبیر کل وجود دارد که فرآیند اجرایی را بر عهده دارد. همچنین هر عضو هیئت‌مدیره یک عضو علل بدل معرفی می‌کند که معمولاً معاون ارزی یا بین‌المللی بانک مرکزی آن کشور است تا در صورت عدم حضور رئیس بانک مرکزی، جایگزین بتواند در رأی‌گیری شرکت کند و هریک از بانک‌ها نیز افرادی تحت عنوان کارشناس اجرایی معرفی می‌کنند که مسئولیت انجام امور اجرایی (ACU) را بر عهده دارند. طبق اساسنامه دبیرخانه در یکی از بانک‌های مرکزی حضور دارد و آن بانک مرکزی مجری مخارج و عملیات لجستیک این اتحادیه را دارد و دبیرخانه این نهاد در بانک مرکزی ایران حضور دارد.

ایشان در مورد اهدافی که این اتحادیه دنبال می‌کند بیان داشت: این اهداف شامل تسهیل تسویه پرداختی چندجانبه؛ استفاده از ارزهای محلی آن منطقه و ارتقا سطح چندجانبه بین اعضا است.
دکتر مرسلی در ادامه ارائه خود به تعریف مکانیزم عملکردی این اتحادیه پرداخت. ایشان گفت: مکانیزم آن به این صورت است که هر بانک مرکزی در دبیرخانه این اتحادیه یک حساب دفتری باز می‌کند. در این حساب دفتری در دوره تسویه دوماهه هرگونه عملیات بدهی و بستانکاری ثبت می‌شود. این عملیات به‌صورت پیام به دبیرخانه ارسال می‌شود و در دفتر ثبت می‌شود و در پایان دو ماه تسویه و پایاپای انجام می‌شود. حال (Clearing) را اتحادیه انجام می‌دهد و پایاپای را خود اعضا انجام می‌دهند و به دبیرخانه اطلاع می‌دهند. برای مثال هندوستان و پاکستان را مدنظر بگیرید. در مرحله اول بانک‌های مرکزی این کشور‌ها هستند و در رده دوم بانک‌های تجاری این کشورها هستند که به‌عنوان بانک کارگزار معرفی می‌شوند. این بانک‌ها به‌صورت دوجانبه حساب تشکیل می‌دهند. بانک‌ها این حساب‌های کارگزاری خود را شارژ می‌کنند. حال فرض کنید یک صادرکننده پاکستانی و یک واردکننده هندی وجود دارد. تاجر واردکننده با تاجر صادرکننده ارتباط برقرار می‌کند و صادرکننده یک پیش‌فاکتور صادر می‌کند و طرف واردکننده به یک بانک تجاری در هند که رابطه کارگزاری با یکی از بانک‌های تجاری در پاکستان دارد، پول را پرداخت می‌کند و بعد از آن بانک یک پیام به بانک مرکزی هند صادر می‌کند و اعلام می‌کند که مبلغ دریافت شده است. بانک مرکزی هند بعد از دریافت پیام، در بستر (ACU) به بانک مرکزی پاکستان یک پیام ارسال می‌کند مبنی بر اینکه مبلغ مشخص دریافت شده است که این پول را می‌توانید دریافت کنید و همزمان یک پیام به دبیرخانه ارسال می‌شود که به‌عنوان حساب بدهکار بستانکار در حساب دفتری ثبت می‌شود. بانک مرکزی پاکستان پول را از حساب بانک مرکزی هند نزد بانک مرکزی پاکستان به بانک تجاری پاکستانی پرداخت می‌کنند و آن پول به صادرکننده تحویل داده می‌شود و کالا ارسال می‌شود. این مکانیزمی است که در (ACU) انجام می‌شود و حال فرض کنید برعکس همین روند شکل می‌گیرد و این بدهکاری و بستانکاری بین اعضا هر روز به‌روزرسانی می‌شود و دبیرخانه در پایان دوره، حساب‌ها را می‌بندد و بررسی می‌کند که هریک از اعضا چقدر بدهکار است و چقدر بستانکار است. در مجموع ممکن است یک‌طرف‌هایی بدهکار شوند و بعضی‌ها هم بستانکار شوند و اعضا مبلغ بدهکاری بین بانک‌های اعضای تسویه می‌شود و به دبیرخانه اطلاع داده می‌شود. تسویه ف+۵ است یعنی بدهکار ۵ روز کاری فرصت دارد تا دهی خود را پرداخت کند و اگر بیشتر از ۵ روز شود یک پیام از طرف دبیرخانه به بدهکار ارسال می‌شود و ۵ روز دیگر نیز به بدهکار فرصت داده می‌شود و در صورت عدم تسویه نکول اتفاق می‌افتد. در کل دوران فعالیت (ACU) تا به حال هیچ‌گونه نکولی صورت نگرفته است. اگر یک بانک مرکزی در یک دوره تسویه‌ای بدهکاری زیادی داشته باشد و نتواند بدهکاری خود را پرداخت کند در این حالت باید به دبیرخانه اطلاع دهد که در این دوره تسویه نمی‌تواند بدهی خود را پرداخت کند. اما از مکانیزم سوآپ استفاده می‌کند. یعنی بدهی این دوره تسویه به دوره تسویه بعدی منتقل می‌شود. این مکانیزم که در اصل یک دوره تنفس است را سوآپ می‌گویند. هر کشور در یک سال مالی یک‌بار می‌تواند از این سوآپ استفاده کند و مقدار آن به (GDP) آن کشور بستگی دارد. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که دبیرخانه می‌تواند درخواست سوآپ بدهکار را بپذیرد و یا رد کند اما کشور بستانکار حق مخالفت را نخواهد داشت. هر بدهکاری در مکانیزم (ACU) می‌تواند از سوآپ استفاده کند و درخواست خود را قبل از دوره تسویه باید ارسال کند. در این دوره تسویه دو ماه یک نرخ بهره تعلق می‌گیرد و معیار این نرخ بهره از (ICE) محاسبه می‌شود. هدف اصلی این اتحادیه‌ها این است که ۱۰۰ درصد تراکنش‌ مالی در دوره تسویه صفر شود. هرچقدر این میزان به ۱۰۰ نزدیک‌تر باشد نشان می‌دهد که این اتحادیه کار‌آمد است و در حال حاضر این نرخ در (ACU) نزدیک به ۷۰ تا ۷۵ درصد است.

در ادامه دکتر مرسلی، عضو هیئت علمی دانشگاه به برخی از نکات مهم این اتحادیه‌ها اشاره کرد که به شرح زیر است:
• هر اتحادیه چند واحد حسابداری دارد که در (ACU) سه واحد حسابداری داریم: دلار (ACU)، ین (ACU) و یورو (ACU). این واحد‌ها بر اساس واحد اصلی خود تعیین قیمت می‌شوند.
• هر نوع جابه‌جایی پولی بین کشورهای عضو به سایر کشوهای عضو می‌تواند از مکانیزم (ACU) انجام شود.
• ابزارهای پرداخت در این مکانیزم می‌تواند چک، پول نقد، (LC) و یا هر ابزار پرداختی می‌تواند در تسویه (ACU) استفاده شود.
• یک سیستم پیام‌رسان در دنیا وجود دارد تحت عنوان سویفت. در (ACU) هم یک سیستم پیام‌رسان وجود دارد تحت عنوان (MMM). دفاتر حسابداری هر روز آپدیت می‌شود و در مقاطع هفتگی و ماهانه برای اعضا ارسال می‌شود و اعضا بعد از بررسی حساب‌ها درصورتی‌که مغایرتی وجود داشته باشد به دبیرخانه اعلام می‌کنند.
• نرخ تبدیل ارز نیز بر اساس (SDR) اعلامی در سایت (IMF) انجام می‌گیرد.
• گزارش‌های اتحادیه به‌صورت ماهانه و سالانه منتشر می‌شود.
• در این اتحادیه دو نوع رویداد وجود دارد که نخست جلسه هیئت‌مدیره است که در سال یک ‌بار برگزار می‌شود و جلسه کمیته فنی است که در سال دو بار برگزار می‌شود.

ایشان در پاسخ به این سوال که چرا کسی باید بیاید در این اتحادیه عضو شود، گفت: کشورهایی که کوچک‌تر هستند می‌توانند از این مکانیزم دوماهه استفاده کند و نیاز به دلار فیزیکی کمتر می‌شود و منابع ارزی کمتر تحت تأثیر قرار می‌گیرد. مواد دیگر می‌توان به توسعه ارتباطات مالی و بانکی اشاره کرد. استفاده از ارزهای محلی و حق عضویت رایگان نیز از دیگر مزایای عضویت در این اتحادیه است.

دکتر مرسلی در پایان مطالب خود خاطر نشان کرد که دوره تسویه گذشته که ماه پیش بود حدود سه و نیم میلیارد دلار تسویه انجام شد و سالانه به‌طور میانگین حدود ۳۰ میلیارد دلار از طریق مکانیزم (ACU) تسویه انجام می‌شود ولی سؤال این است که ایران می‌تواند از این مکانیزم برای دور زدن تحریم‌ها استفاده کند؟ همان‌طور که گفته شد در لایه بانک‌های تجاری اگر بانک‌ها نتوانند ارتباط کارگزاری با یکدیگر بگیرند در عمل نمی‌توان از این مکانیزم استفاده کرد مگر اینکه کشور‌ها از ارزهای محلی استفاده کنند.

برای دریافت فیلم جلسه روی اینجا کلیک کنید.

برای دریافت فایل ارائه دکتر مرسلی روی اینجا کلیک کنید.