بیست و ششمین نشست تخصصی انجمن مالی اسلامی ایران با موضوع «بررسی ابعاد فقهی انتشار صکوک بین المللی در نظام مالی ایران»  و سخنرانی دکتر رسول خوانساری، عضو گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی و عضو کمیته پژوهش و انتشارات انجمن مالی اسلامی ایران، روز سه‌شنبه نهم مهرماه 98 برگزار گردید.

در این نشست که جمعی از علاقه‌مندان به مباحص مالی اسلامی حضور داشتند دکتر خوانساری گفت: یکی از ظرفیت های مناسب برای تامین مالی دولت و بنگاه‌های اقتصادی، استفاده از اوراق بهادار اسلامی یا صکوک بین المللی است که در یک دهه اخیر به دلیل رشد صنعت مالی اسلامی مورد توجه زیادی قرار گرفته است. وی افزود: این نوع صکوک، صکوکی است که خارج از کشور محل اقامت ناشر انتشار می‌یابد و بین سرمایه‌گذاران در کشورهای گوناگون توزیع می‌شود.

عضو کمیته پژوهش و انتشارات انجمن مالی اسلامی تصریح کرد: خوشبختانه در کشور ما با وضع قوانین لازم در بازار سرمایه و فراهم شدن زیرساخت‌های لازم، صکوک داخلی در قالب انواع مختلف مانند اوراق اجاره، اوراق مرابحه، اوراق سلف موازی و اسناد خزانه اسلامی منتشر شد و با استقبال خوبی از سوی سرمایه‌گذاران و ناشران همراه بود.

دکتر خوانساری گفت: با وجود رشد بازار در حوزه صکوک داخلی، تاکنون در فضای بین‌المللی حضور موثری نداشته‌ایم. این در حالی است که امروزه برخی کشورهای اسلامی از جمله امارات، مالزی و عربستان حجم گسترده‌ای از صکوک بین‌المللی را منتشر کرده‌اند و با استفاده از آن، به تامین مالی پروژه ها و زیرساخت های اقتصادی خود پرداخته‌اند. طبق آمار موجود از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ بیش از ۱۱۰۰ میلیارد دلار صکوک منتشر شده که بالغ بر ۲۵۰ میلیون دلار آن از نوع صکوک بین‌المللی بوده است.

وی ادامه داد: می‌توان از ظرفیت موجود بازارهای بین‌المللی از جمله در زمینه انتشار صکوک برای تامین مالی دولت، شرکت‌ها و نهادهای مالی استفاده کرد. اما برای ورود به این حوزه نیازمند فراهم شدن زیرساخت‌ها و بسترهای لازم هستیم؛ هرچند در حال حاضر وجود تحریم‌های اقتصادی و مشکلات موجود در زمینه روابط بانکی و مالی، چالش‌هایی را برای ورود به فضای بین‌المللی به همراه دارد، ولی می‌توان با ایجاد آمادگی لازم به تدریج مقدمات لازم برای ورود به این بازار را فراهم کرد و در حد امکان از ظرفیت آن بهره‌مند شد.

این کارشناس بانکداری اسلامی اظهار داشت: یکی از جنبه‌های مهم بازار صکوک بین‌المللی که باید مد نظر قرار گیرد، ابعاد فقهی و شرعی این بازار است؛ طی پژوهشی که بر اساس روش فقهی اجتهاد چند مرحله‌ای، صورت گرفت، نخست دیدگاه‌های فقهی سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOIFI) به عنوان یک مرجع استانداردگذار در زمینه مالی اسلامی از یک سو و دیدگاه‌های کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار از سوی دیگر در رابطه با ابعاد فقهی صکوک بین‌المللی استخراج شد و سپس چالش‌ها و مسائل مهم فقهی این حوزه، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت تا بر اساس آن راهکارهای مناسبی برای رفع چالش‌های فقهی استخراج شود.

دکتر خوانساری بیان داشت: یکی از ابعاد فقهی صکوک بین‌المللی، انتقال مالکیت دارایی‌های پایه و فروش واقعی در صکوک است که یکی از نیازهای جدی در این حوزه محسوب می شود؛ همچنین نرخ بازده و شناورسازی نرخ سود از جمله مسائل فقهی است که در صکوک بین‌المللی با چالش‌هایی همراه است. به گفته کارشناس پژوهشکده پولی و بانکی، تعهد خرید و ضمانت، بیع دین، تشکیل استخراج دارایی‌های پایه و جریمه تاخیر تادیه از دیگر جنبه‌های فقهی صکوک بین‌المللی است که ضرورت دارد راهکارها و شیوه‌های مناسب برای حل آنها مد نظر قرار گیرد.

وی با ارائه برخی راهکارها در زمینه ابعاد فقهی به طرح برخی توصیه‌های سیاستی در این زمینه پرداخت. دکتر خوانساری پیشنهاد داد به منظور بررسی تخصصی‌تر ابعاد فقهی صکوک بین‌المللی و نیز سایر حوزه‌های مالی اسلامی بین‌المللی، دفتر بین‌الملل کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار راه‌اندازی شود تا علاوه بر تقویت ارتباط با موسسات مقررات‌گذار بین‌المللی در زمینه مالی اسلامی، امکان تدوین استانداردهای شرعی در سطح بین‌المللی و طراحی ساختارهای نوآورانه فقهی برای انتشار صکوک بین‌المللی را فراهم سازد. 

وی همچنین پیشنهاد داد تا یک مرکز تخصصی فقهی در زمینه مالی اسلامی بین‌المللی با همکاری شورای فقهی بانک مرکزی و کمیته فقهی سازمان بورس و از طریق یک نهاد تخصصی همانند انجمن مالی اسلامی ایران پدید آید. عضو کمیته پژوهش و انتشارات انجمن مالی اسلامی گفت: این مرکز می‌تواند در فضای بین المللی نقش حلقه واسط با نهادهای مقررات‌گذار داخلی و بیرونی را ایفا نماید و مسائل حوزه ابزارهای اسلامی را بررسی و مرتفع نماید.

 وی در پایان با تاکید بر اهمیت استانداردسازی در حوزه ابزارهای مالی، گفت: به منظور کسب این استانداردها به لحاظ شرعی در حوزه اوراق و سایر ابزارهای مالی اسلامی، نیازمند توسعه تعامل با نهادهایی چون سازمان حسابداری و حسابرسی موسسات مالی اسلامی (AAOIFI)، هیئت خدمات مالی اسلامی (IFSB) و بازار بین‌المللی مالی اسلامی (IIFM) هستیم تا با بومی سازی استاندارهای جهانی بتوانیم از آنها استفاده کنیم.

این نشست با پاسخ به سوالات حاضرین در جلسه خاتمه یافت.

فایل ارائه شده توسط دکتر خوانساری در این نشست را اینجا دریافت کنید.