استاد عبادی، فقه معاملات جدید، جلسه20، دوشنبه 9 خرداد 1401
اعوذبالله من الشیطان الرجیم
بسم الله الرحمن الرحیم
همانطور که خاطر شریفتان گفتم بحث بازاریابی شبکه‌ای را شروع کردیم و پیشینه‌ای از این شرکت-های بازاریابی شبکه‌ای را خدمت عزیزان بیان کردیم، گفتیم که طبق تحقیقاتی که ما انجام دادیم و خود بازاریابان شبکه‌ای هم در نوشته‌هایشان دارند بیان می‌کنند بازاریابی شبکه‌ای به نحوی برای فرار از شرکت‌های هرمی است؛ شرکت‌های هرمی هم پیشینه‌ای دارد، گفتیم دوچرخه‌های ارزان و طرح‌های پانزی، دوچرخه‌های ارزان را توضیح دادیم الان می‌خواهیم در مورد طرح پانزی برایتان توضیح دهیم.
خیلی از عملیاتی که الان توسط برخی از صندوق‌های قرض‌الحسنه یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا مجموعه‌هایی که از مردم پول می‌گیرند تا کار کنند تا به آن‌ها پول بدهند از طرح پانزی استفاده می‌کنند طرح پانزی چیست؟
طرح پانزی از نام فردی به نام آقای پانزی یکی از مشهورترین کلاهبرداران اقتصادی است، ظاهراً یک بازرگان اهل ایالت متحده بوده در اصل مبدع یک سیستم کلاهبرداری بوده که بعداً هم به نام خود او شهرت پیدا کرد، آکسفورد طرح پانزی را این طور تعریف می¬کند که نوعی کلاهبرداری است که در آن شخص با این اعتقاد که در آینده کسب و کار خوبی به دست می‌آورد و اولین فردی که سرمایه‌گذاری می‌کند نزد او با استفاده از سرمایه‌ها و پول¬هایی که از دیگران می¬گیرد سود فوری و معتنابه‌ی پرداخت می¬کند، در واقع طرح پانزی روشی است که طراح آن با دادن وعد¬ه¬ی سودهای نجومی به افراد ناآگاه، قصد فریب آن‌ها را دارد با دادن تضمین¬ها به آن‌ها این اطمینان را می‌دهد که با سرمایه‌گذاری می¬توانند به سود‌های کلانی دست پیدا کنند معمولا در آغاز حقه‌ی پانزی برای کسب اعتماد بیشتر سود افراد قدیمی از سود افراد جدید پرداخت می‌شود تا افراد قدیمی به اعتماد بیشتر افراد جدیدی را جذب کنند.
البته جذب کردن جزو الزامات نیست اما وقتی شما پولتان را به شخصی می‌دهید که در همین بازار به شما سود ده، پانزده درصد بدهد شما به یک نفر دیگری بگویید همچین جایی هست که پول را می-گیرد و سود می‌دهد آن فرد مطمئناً اگر اطمینان اولیه‌ای داشته باشد که با اعتماد با شما اتفاق می‌افتد با فرض این که آشنای شماست رفیق شما هست، سریع قانع میشود که پولش را از بانک بردارد یا حتی فعالیت اقتصادی مفید خودش مثلا دامداری دارد، زمین کشاورزی دارد، مغازه دارد، یک مقداری طلا دارد و غیره، این¬ها را حاضر میشود بفروشد، بیاورد بدهد این‌جا.
محاسباتش این طور در می‌آید که من ماهانه ده درصد سود بگیرم یعنی سالانه نرخ سود بانکی میدانید که سالانه هست، سالانه میشود 120 درصد یعنی من صددرصد که رشد می¬کند هیچ، یعنی یک میلیون من، دو میلیون می¬شود هیچ، تازه 20 درصد هم اضافه می‌آید روی آن، خیلی جذاب وفریبنده هست، نرخ سود بانکی الان 18 درصد هست فرض کنید بیست درصد هست، بیست درصد سالانه تقسیم بر 12 تا ماه کنید تقریبا یک چیزی 1 و 8 دهم درصد می‌شود سود ماهانه‌اش، در حالی¬که ماهانه 10 درصد بعضی جاها 15 درصد پرداخت می‌کند این جذابیت به وجود می‌آورد، آن طرح پانزی هم برای این که بتواند این جذابیت را در افراد جدید تقویت کند و برای افراد قدیم حفظ کند، از پو¬لهایی که با همین اعتمادها دارد وارد صندوق و مجموعه می¬شود سود افراد قدیمی را پرداخت می‌کند، اما چه اتفاقی می‌افتد چون افراد این جذابیت را که دارند می¬بینند سیل آسا دارد اضافه می‌شوند، به متقاضی به صندوق که پولهایشان را بدهند، از آن طرف هم از ماه بعد طلبکار سود دارد بالا می‌رود به صورت هرمی دارد اضافه می¬شود به جایی می‌رسد که در یک شهر در یک کشور، چند نفر آدم وجود دارد که حاضر بشود پول بدهد به این؟ یک جایی می‌رسد که به اصطلاح اشباع می‌شود و سرمایه‌گذار جدید وجود ندارد وقتی که وجود نداشته باشد پس ورودی سرمایه صفر میشود.
از این به بعد چه طور سود این افراد را پرداخت کند نمی‌تواند پرداخت بکند و این طرح شکست می‌خورد و معمولا خالق این سیستم و فردی که این طرح را برنامه ریزی کرده با چمدانی از پول یا متواری می¬شود یا میگیرند می‌اندازنش زندان طلبکارها تحصنی می‌کنند، داد ودبیداد و بعدا می‌بینند صدایشان به جایی نمی‌رسد فرد را آزاد می‌کنند که بیاید کار کند و آرام آرام پول این‌ها را پس بدهد؛ این گونه طرح‌ها برای تداوم فعالیت خود نیازمند ورود مداوم پول به سیستم هستند تا گردانندگان سیستم بتوانند با پولهای جدید توافق قبلی خودشان را نسبت به سرمایه‌گذاران انجام بدهند و سیستم بتواند پا برجا باقی بماند.
وقتی به دلیل کاهش ورود پول جدیدی¬ها، دلایل دیگری مثلا دولت بیاید جلویشان را بگیرد قانون بگذارد که شما مجوز ندارید به هر دلیلی نتواند ان سودها را بدهد همه چیز از هم می‌پاشد و ذات سیستم بر ملا می¬شود و معمولا کلاهبردار با مقدار زیادی پول متواری می¬شود یا از طریق مقامات کشوری مدتی زندان می‌ماند این سیستم طرح پانزی با ظهور ابزار‌های اینترنت گسترش زیادی پیدا کرد چون تبلیغات و دریافت مبالغ در بستر اینترنت راحت¬ترهست؛ طراح می‌تواند ناشناس باقی بماند همچنین بعضی از این طرح‌ها با استفاده از ناآگاهی مسئولان مربوطه یا حتی گاهی با تبانی با افراد فاسد و ذی‌نفع، خودشان را به نام تجارت الکترونیک معرفی می‌کنند در بستر اینترنت و به همین بهانه موفق به اخذ مجوز قانونی می¬شوند.
نمونه‌هایی از طرح پانزی را خدمتتان بگویم طرح‌های پانزی در دنیا حالت¬های مختلفی دارد مانند سرمایه‌گذاری یا حتی صندوق‌های خیریه¬ فعالیت می‌کنند که این فعالیت¬ها با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی شکل گسترتری به خودش گرفته در ایران هم فعالیت پانزی به شکل‌های گوناگونی در جریان است نمونه‌هایش می‌تواند این¬ها باشد طرح پانزی در قالب سرمایه‌گذاری نزد اشخاص موسسات مالی سرمایه پذیر غیر مجاز، بسیاری از مردم به دلایلی نمی‌توانند یا نمی‌خواهند خودشان باسرمایه¬شان فعالیت اقتصادی بکنند به صورت مستقیم، بلکه علاقه دارند که سرمایشان را نزد اشخاص معتبری مثل بانک¬ها، موسسات یا شرکت¬های معتبر و مجاز سرمایه‌گذاری کنند.
در این میان بعضی از موسسات و اشخاص غیر مجاز از این تقاضای سرمایه‌گذاران سوء استفاده می‌کنند و با تبلیغات فریبنده مردم را ترغیب میکنند که سرمایه‌شان را به آنان بسپارند و هر از چند گاهی شاهد دستگیری اشخاصی هستیم که از افراد با ادعای سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف پول دریافت کردند و به صورت تضمینی متعهد می‌شوند که در بازه‌ای زمانی به آن¬ها سود ثابتی را دریافت کنند ولی واقعیت این است که آن¬ها، یعنی سرمایه‌گذاران فعالیت اقتصادی انجام نمی‌دهند و اگر هم چند فعالیت مختصری هم انجام می‌دهند سود اصلی را از آن جا به دست نمی‌آورند بلکه با روش پانزی از محل ورود سیل آسای سرمایه‌های افراد جدید سود افراد قدیم را پرداخت می‌کنند و بعد از مدتی که به مشکل بر می¬خورند متواری یا دستگیر می‌شوند.
یکی از مهم¬ترین عوامل اغفال مردم در موسسات غیر مجاز بالا بودن نرخ سود پرداختی است که با بهره‌های متعارف با سود‌های بانکی تفاوت فاحشی دارد؛ در واقع این اشخاص و موسسات می‌دانند که تنها در صورتی می‌توانند ادامه حیات و باز پرداخت سودهای قبلی را دارند که با جذب سپرده‌های جدید حجم کل سپرده‌های خودشان را افزایش بدهند و از محل سپرده‌های جدید سود سپرده‌های قبلی را پرداخت کنند، روش یا نمونه دوم از طرح پانزی عبارت است از طرح پانزی در قالب صندوق‌های خیریه و قرض‌الحسنه.
سنت قرض‌الحسنه از موکدات دین مقدس اسلام است که در قران کریم چندین آیه در تکریم قرض نازل شده در این قرارداد معمولا افراد خیر با نیت معامله با خدا و با اهداف انسان دوستانه بخشی از مال خودشان را به افراد قرض می‌دهند بدون این که توقع زیاده‌ای داشته باشند اما برخی از اشخاص یا صندوق¬های قرض‌الحسنه این سنت الهی را با روشهای پانزی در می¬آمیزند و ماهیت کلاهبردارانه به آن می¬دهند.
به این صورت که ابتدا از افراد مبلغی را به عنوان قرض دریافت می‌کنند و متعهد می‌شوند که چند ماه آینده، فلان مبلغ که چند برابر قرض شماست به شما قرض با کارمزد بسیار کم، مثلا نیم درصد یا 1 درصد پرداخت خواهد شد؛ این که بتواند از محل پول¬های افراد خیر، به متقاضیان نیازمند قرض بدهد امر کاملا قابل قبول و پسندیده هست معمولا مبلغ وام¬های پرداختی صندوق‌های قرض‌الحسنه متعارف به دلیل محدودیتهای مالی مبلغ‌های اندکی است؛ مثلا شما می‌روید صندوقهای قرض‌الحسنه 5 میلیون 10 میلیون 15 میلیون یا مثلا صندوق دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم از 50 میلیون تومان وام نمی‌دهد این وام¬ها هم برای رفع نیازهای ضروری معمولا داده می‌شود، معمولا صندوقهای قرض‌الحسنه خیریه شعبه زیادی ندارد و هزینه‌های جاری آن‌ها هم به دلیل این که کارمند زیادی ندارد شعب متعدد و تجهیزات و امکانات فنی بالایی را لازم ندارند از این رو دریافت کارمزدهای بسیار نازل مثلا نیم درصد یا مثلا یک درصد منطقی به نظر میرسد.
اما وقتی صندوق قرض‌الحسنه‌ای مانند یک بانک تمام عیار متناسب با سپرده افراد وام‌های کلان پرداخت کرد شعبه‌های زیادی داشت اینقدر بگذار مثلا 50 میلیون بگذاری 200 میلیون بهت قرض می‌دهیم شبهه پانزی بودن در این نوع صندق¬های قرض‌الحسنه بسیار بالاست؛ یعنی صندوق از محل منابع سپرده‌ها با لحاظ بعضی محاسبات ریاضی وام¬هایی را با مبالغ بالا پرداخت می‌کند تا بین مردم اعتباری پیدا کند اما به تدریج چون به صورت تصاعدی تعداد سپرده گزارها بیشتر می‌شود و پشت بند آن متقاضی وام هم افزایش پیدا می‌کند وقتی به یک نقطه‌ای برسی که فرد جدیدی دیگر نمی‌آید پول بگذارد که بعدا قرض بگیرد این¬ها نمیتوانند به تعهدات افراد قبلی پاسخ بدهند و قرض‌الحسنه نمی¬تواند به آن¬ها بپردازد، رفته رفته اعتراض¬هاشروع می¬شود و به مرور زمان می‌بینید که هر فردی مثل صندوق قرضه الحسنه ایثارگران در قم پول از مردم میگرفتند که ما با آن کار می¬کنیم مرتب پول پرداخت می‌کردند.
بعضی از دوستان می‌گفتند حاج اقا پول بدهیم یا نه؟ گفتم که: اینکه رقم بالایی پرداخت می‌کند به اضافه اینکه خیلی مرتب پرداخت می‌کند من احتمال پانزی بودن را خیلی قوی می¬دانم؛ حالا بحث شرعی‌اش را نمی‌خواهم بگویم بلکه به یک نقطه‌ای می¬رسد که دیگر نمی‌تواند پرداخت کند، ورودی-اش کم میشود خیلی موارد را ما دیدیم که اینجوری شد.
نمونه‌ی بعدی از طرح پانزی در بستر اینترنت هست، من یک خبری را داشتم می‌خواندم در اینترنت که پایگاه اینترنتی پلیس فتا شیوه‌ی جدیدی از کلاهبرداری در بستر اینترنت را اطلاع رسانی کرد که متاسفانه بسیاری از کاربران داخل ایران هم قربانی آن شدند، پلیس فتا اسم آن را گذاشته کلاهبرداری به روش پانزی.
طرح پانزی چیست و چگونه آن را بشناسیم بزنید در اینترنت می‌آورد، سایت پلیس فتا، این در بستر اینترنت چه طور هست؟ اینجا تبهکاران فضای مجازی با جعل عملکرد شرکت¬های سرمایه‌گذاری معتبر داخلی و خارجی و با تبلیغات وسوسه انگیز و رویا پردازی، اقدام به فریبِ کاربران و جذب سرمایه‌های آنان می‌کنند؛ در این شیوه مجرمین با بهره‌گیری از طرح پانزی به واسطه‌ی راه اندازی وبسایت¬های سرمایه‌گذاری ادعا می‌کنند که در یک کسب و کار اینترنتی فعالیت می‌کنند و کلی سودآور هست و سودتان را می‌توانید ماهانه حتی روزانه بگیرید و به این بهانه اقدام به جذب سرمایه‌های افراد می¬کنند و تا مدتی هم از طریق مبالغ پرداخت شده توسط اعضای جدید اون مبالغ افراد قدیمی را مرتب پرداخت می‌کنند حالا به چه عنوانی به عنوان سود سرمایه‌گذاری و به محض این که بازار اشباع شد و عضوگیری متوقف شد یکدفعه می¬بینید پنل‌های کاربری بلوک شده و اصل سرمایه‌ها و سودها توسط گردانندگان سیستم به غارت رفته نوعاً هم خارج از کشور هستند.
من برای نمونه در یکی از کلاه‌برداری‌هایی که رئیس پلیس فتای استان هرمزگان در مصاحبه با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی پلیس فتا هست، با مراجعه شخصی از شهرستان بندرعباس و طرح شکایتی با موضوع کلاهبرداری اینترنتی به واسطه¬ی عضویت در شارژ اکانت فعال، به میزان 40 هزار دلار در وبسایتی تحت عنوان سرمایه‌گذاری بین المللی پرونده اولیه تشکیل شده و برای پیگیری در اختیار کارشناسان پلیس فتای استان قرار گرفت.
جریان از این قرار بود که شاکی از طریق مراجعه به سایتی و نماینده ایرانی شرکت سرمایه گزاری بین المللی در حوزه بازارهای بورس، اوراق بهادار، اوراق فارکس، بازار نفت، رمز ارزها آشنا می¬شود، سپس با مشاهده¬ی تبلیغات حرفه‌ای پیرامون سودهای عالی و تضمینی وام¬های بی بهره و پورسانت¬های همکاری تصمیم گرفتم که هزینه سرمایه‌گذاری کنم، از طریق تماس‌های تلفنی و شبکه‌های اجتماعی با نماینده شرکت صوری خارجی ارتباط برقرار کردم و طبق هماهنگی با شخص مذکور اقدام به انتقال پول به حساب بانکی افرادی تحت عنوان حسابدار واریز کردم تا اعتبار بر حسب دلار به اکانت و در آن وبسایت اعلام شود، برای نقد کردن سودهای سرمایه‌گذاری، دریافت وام و کمیسسیون شروع به عضو گیری از آشنایان و ایجاد اکانت برای آن‌ها کردم، اعضای جدید برای افزایش اعتبار به مبلغ 55 هزار دلار ضمن دریافت اعتبار از شاکی و پرداخت پول نقد به او برای پرداخت مابقی سرمایه از طریق صرافی‌ها و حساب¬های خود اقدام می‌کند اما سرانجام پس از مدتی اکانت‌ها در وبسایت مذکور بلوکه شده و امکان برداشت لغو می‌شود، این هم یک مدلی از طرح پانزی است.
آخرین مدل که ما احتیاج داریم و مقدمه برای بحث ما هست، طرح پانزی درباره شرکت‌های هرمی است همین طور که عرض کردم در همه اقسام طرح پانزی با تشکیل یک ساختار هرمی بدون آن که سودی در بخش واقعی اقتصاد ایجاد بشود منابع مالی لازم برای پرداخت سود به سطوح بالاتر از طریق آورده سطوح پایین‌تر تامین می¬شود نه از ارزش افزوده بخش واقعی، بنابراین تعهدات شرکت نسبت به سرمایه گزاران بیش از توان شرکت در تعهدات است، با این حال افراد سرمایه‌گذار اطلاعی از منشا پرداخت سود ندارند و عملاً در دام یک سیستم کلاهبرداری گرفتار می‌شوند، بر این اساس می‌توان اطلاع پیدا کرد که چالش کلیدی طرح‌های پانزی تعهدات خارج از توان پرداخت شرکت به سرمایه‌گذاران است.
ابتدا سرمایه‌گذاران از آن اطلاعی ندارند و زمانی متوجه واقعیت می‌شوند که سرمایه خودشان را از دست دادند به دلیل این که وجه کلاهبردارانه طرح‌های پانزی بسیار واضح است و امکان توسعه این طرح¬ها با مبانی قانونی همراه است شکل دیگری از طرح‌های پانزی تحت عنوان طرح‌های سرمایه‌گذاری شکل گرفت، که اگر چه ساختار هرمی را حفظ کرده بود اما در این نوع شرکت¬ها، شرکت¬ها تعهدی به پرداخت سود به همه‌ی افراد ندادند.
در طرح‌های پانزی که قبلا گفتم شرکت متعهد به پرداخت سود به افراد است اما شرکت¬های هرمی می‌گوید: من تعهدی ندارم، اما در این شرکت¬ها شرکت تعهدی به وجود می‌آورد؛ یعنی پرداخت سود را منوط به فعالیت اعضا برای توسعه‌ی ساختار هرمی می‌کند این شکل از طرح‌های درآمدی مبتنی به ساختار هرمی را شرکت هرمی می‌گویند، می‌گویند یک کار این هست که ما مثل طرح‌های پانزی، پول را میدهی و ماهانه سود می¬گیری و متعهد می¬شویم که ماهانه سود بدهیم اما در شرکت هرمی شما حق عضویت پرداخت می¬کنید که مال شرکت هست، مال شما نیست بعد می¬روید آدم می‌آورید زیر مجموعه می‌سازید آن زیر مجموعه¬ها هم حق عضویت بپردازند، وقتی آن¬ها حق عضویت پرداخت می¬کنند چون مال مجموعه‌ی شما هستند ما بخشی از درآمد شرکت ناشی از عضویت گرفته شده از زیر مجموعه‌ی شما را به عنوان پورسانت به شما پرداخت خواهیم کرد، پس اگر شما رفتید توانستید زیر مجموعه بسازید وآن‌ها را توانستید فعال کنید بیاورید حق عضویت بپردازند، در این صورت پورسانتی که به شما می‌رسد پورسانت خوبی خواهد بود؛ اما اگر نتوانستید این کار را انجام بدهید شرکت تعهدی ندارد.
یعنی این وجه کلاهبردارانه شرکت‌های هرمی خیلی بیشتر از آن‌هاست، آن جا باز متعهد شده نهایتاً در پایان پرداخت نکرده است؛ ولی تعهدش سر جایش هست، اینجا تعهدی ندارد می‌گوید حق عضویت میدهید برو زیر مجموعه درست کن، هر چه بیشتر درست کنید آنها بیایند بیشتر حق عضویت بپردازند در این صورت ما پورسانتی که به شما می¬دهیم بیشتر خواهد شد و شما هم فارغ از این که شرکت از محل پرداخت‌های حق عضویت چقدر پول به دست می‌آورد، مثلا به خودتان نمی‌خواهید فشار بیاورید که تقاضا کنید منشا اینها را بگویید، خود شما دنبال بیشترین سود هستید می-گویید به من چه که به شرکت چقدر رسید مهم این است که چون زیر مجموعه¬ی من زیاد هست آن درصدی که پرداخت می¬کنند به من یک عدد فوق العاده بالایی خواهد بود این در واقع شرکت¬های هرمی است.
پس توجه کنید در طرح دوچرخه‌های ارزان یا طرح پانزی افراد عضو به خاطر جذابیت¬های مالی که شرکت به افراد وعده می‌دهد، جذب شرکت می‌شدند اما شرکت برنامه‌ای برای ایجاد ساختار هرمی و زیرمجموعه سازی که خودش بگوید برو زیرمجموعه بساز این را تعریف نمی‌کند؛ هر چند عملاً افراد می‌روند جذابیت¬ها را به افراد دیگری نقل می‌کنند و آن¬ها هم متقاضی می¬شوند، اما شرکت¬های هرمی برای تامین منابع لازم جهت پرداخت سودهای غیر متعارف فعالیتی را تعریف کردند که مبتنی بر زیرمجموعه سازی و همکاری اعضا در توسعه‌ی ساختار هرمی شرکت است.
توضیح دادم به این صورت که شرکت هرمی به افراد وعده داده به صورت حق عضویت جدید به سیستم به همراه مبلغی، توسط خود عضو به سیستم در قالب حق عضویت یا سرمایه‌گذاری یا خرید کالا، اصلا نوع ساختار هرمی که خواهم گفت که چه شرکت‌هایی هرمی است که سه ساختار دارد به درآمد نجومی دست خواهد یافت به افراد گفته می¬شود که اگر زیر مجموعه‌ی خوبی بسازید درآمد نجومی به دست خواهید آورد؛ اما اگر به هر دلیلی عضو نتوانست ساختار هرمی را توسعه دهد در این صورت درآمد زایی شرکت متوقف شده و شرکت هم تعهدی نسبت به افرادی که در لایه آخر این هرم قرار دارد نخواهد داشت.
بنابراین شرکت هرمی، شرکتی است که با ترغیب اعضا جهت زیرمجموعه سازی و توسعه‌ی ساختار هرمی بخشی از درآمد حاصل از پرداخت‌های اعضای جدید را به عنوان پورسانت به اعضای قدیمی¬تر که توانستند اعضای جدید را جذب بکنند پرداخت می‌کند و پرداخت پورسانت به اعضا، مشروط به جذب اعضا جدید است بنابراین تعهدی خارج از توان شرکت برای شرکت ایجاد نمی¬شود بر این اساس درآمد زایی شرکت از توسعه ساختار هرمی آن حاصل می¬شود و تمرکز شرکت هم بر توسعه همین ساختار هرمی است و هر فعالیت دیگری که در ضمن آن انجام دهد یک فعالیت و فردی محسوب می‌شود.
دانش‌پژوه: استاد فرمودید ظاهراً قسمتی که مشکل دارند باهاش بحث جواب گویی به تعهدات است یعنی اگر تعهدات را به هر نحوی پاسخ بدهند وارد مسائل شرعی نشدیم یا به آن گیری ندارد و بحث ما فقط تعهدات است؟ در طرح پانزی که فرمودید نیاز به جذب افراد جدید دارد برای پرداخت سود به قبلی‌ها یعنی اگر تعهد را در هر صورتی به آن پایبند باشد از لحاظ شرعی مشکلی نیست؟
استاد: یک بار این هست که این واقعا سرمایه‌گذاری نکرده و کلاه سر مردم گذاشته و مردم پولهایشان را آوردند دادند و این سودها را از ورودی‌های استخر گرفته و به قدیمی‌ها آبیاری کرده، بنابراین کاری در کار نیست در این صورت پولی که دارد می‌گیرد و کل فعالیتش از منظر شرعی اکل مال به باطل است و افرادی که هم دارند پول می‌گیرند باز اکل مال به باطل هست چون کاری نکردند پول را داده و زیاده‌اش را دارد می‌گیرد اما در شرکت‌هایی که واقعا دارند فعالیت اقتصادی می‌کنند یعنی پول از من می‌گیرند و می‌رود سرمایه‌گذاری می‌کند و از محل آن‌ها سود حاصل می‌کند و به من سود می‌دهد این اشکال ندارد، سومی این هست که شما پول را دادی آن هم یک بخشی از آن را به کار گرفته و به صورت صوری و برای این که بگوید من کاری دارم انجام می‌دهم یکی دوتا کار خانه هم راه اندازی کرده ولی واقعیتش همان شکل اول است یعنی پول را دارد از محل ورودی‌های جدید می-گیرد و به قبلی‌ها پرداخت می‌کند این هم ملحق به همان باطل است.
دانش‌پژوه: استاد می‌توانیم بگوییم خلاف شرط و عهد عمل کرده یعنی من که پول را دادم توقع دارم از پول سرمایه به من بدهد این که بخواهد از پول دیگران یا از پول من به دیگران بدهد من این را راضی نیستم همین هم از لحاظ شرعی مشکل دارد؟
استاد: در حقیقت این حکم تکلیفی پیدا می‌کند منتهی حکم وضعی‌اش این هست که این پولهایی که بعد از مردم گرفته و پس نداده یا پس داده به عده‌ای از محل دریافتی‌هایی که از سایرین داشته این¬ها را پرداخت کرده که این جا دیگر فقط تکلیفی نیست و حکم وضعی هم می‌آید که مال غیر به این‌ها داده شده یا خودش برداشته.
شرکت‌های هرمی فعال در ایران اگر چه در آمدزایی شرکت‌ها از توسعه‌ی ساختار هرمی است؛ اما این توسعه به شکل‌های متنوعی در این شرکت¬ها انجام می¬شود، بر اساس آن چه که در سایت ایران که پایگاه رسمی آگاه سازی و اطلاع رسانی جریان اقتصادی در فضای مجازی هست فکر کنم مربوط به یکی از نهادها هست تردیدی ندارم اما این که کدام نهاد از خاطرم رفته، اگر اشتباه نکنم مال وزارت اطلاعات است بخش اقتصادی وزارت اطلاعات.
ساختارهای هرمی سه نوع ساختار این‌ها دارند یک ساختار دسیسه با سرپوش محصول هست، یکی ساختار سرمایه‌گذاری هست و سومی هم دسیسه کلاسیک گفته می¬شود.
ساختار کلاسیک که گفته می‌شود، یعنی پول را به عنوان حق عضویت از شما می¬گیرد می‌گوید من یک مجموعه‌ای راه اندازی کردم شما این طور هست که شما مبلغی را پرداخت می‌کنی آن می¬شود حق عضویت و برای شرکت می‌روید آدم¬هایی هم معرفی می‌کنید زیر مجموعه می‌سازید آن‌ها را هم ترغیب می‌کنید که حق عضویت بپردازند آن‌ها هم همین طور می‌آیند، زیرمجموعه می‌سازند، آن وقت هر چه زیرمجموعه شما بیشتر شود ماهانه حق عضویت‌ها می‌آید شرکت بخشی از آن¬ها را به عنوان پورسانت یا درآمد به افراد بالادستی همین طور توزیع می‌کند به صورت هرم‌وار یعنی آنها که به راس هرم نزدیک هستند پول بیشتری دریافت می‌کنند، چون آدم¬های آویزان به این‌ها خیلی زیادند، یعنی پولشان زیاد است هرچه به طرف پایین هرم حرکت می‌کنیم در واقع آنها درآمدهای کمتری دریافت می‌کنند برای این کار هم شما باید کلی تبیین کنید تا جایی که می‌توانید افراد را به این موضوع راغب بکنید.
شرکت‌های هرمی ساختارهای مختلفی دارند سه ساختار را خدمت شما می‌گوییم ساختار اول اصطلاحا کلاسیک به آن می¬گویند یا بازی پول در این طرح هیچ گونه محصولی وجود ندارد به طور آشکار مبالغی را شرکت به عنوان پورسانت به افراد می‌دهد، از پول‌هایی که افراد تازه وارد به شرکت پرداخت می‌کنند، مثال در این شیوه با نام طرح نامه زنجیره‌ای شناخته می‌شود هر شخص، نامه‌ای را که شامل اسامی پنج نفر است از یکی از اعضای شرکت دریافت می‌کند و او برای شرکت در طرح موظف است میزان مشخصی پول را به شخص اولی که در لیست آمده واریز کند و فرم فیش واریزی را به شرکت ارسال کند، بعد از انجام این مراحل فرم دیگری از شرکت ارسال میشود که نام او به عنوان نفر آخر در این‌جا ذکر شده و به همین ترتیب آن فرم را در اختیار دیگران قرار می‌دهد تا این سیکل اشاره شده در بالا تکرار شود.
مثال دوم این است که شرکت به مردم می‌گوید با گذاشتن دو میلیون پول در شرکت بعد از مدت کوتاهی سه میلیون تومان دریافت می‌کنید، یعنی سود 50 درصد که هیچ سرمایه‌گذاری حتی در یک سال هم به دست نمی‌آورد با این شیوه پس از دادن سه میلیون تومان دو نفر دیگر را به شرکت معرفی می¬کند، آیا شرکت می‌تواند چنین سودی را به اعضا بپردازد؟ جواب مثبت است چون دو عضو معرفی شده مجموعا چهار میلیون به شرکت می‌دهند و شرکت بدون اینکه کاری انجام داده باشد سه میلیون تومان جایزه عضو بالایی را از همان‌جا پرداخت می¬کند یک میلیون را خودش بر می‌دارد.
مردم آن قدر باور کردند این دو نفر که حاضر باشد دو میلیون خودشان را به سه میلیون تبدیل کنند خیلی ساده است و ظاهر این است که این شرکت¬ها هم خودشان سود می‌کنند هم اعضای شرکت، آن هم بدون هیچ فعالیت واقعی، در این مثال اگر مجموعه‌ی همه افرادی را که ممکن است در شرکت عضو شوند به عنوان یک کل در نظر بگیریم اتفاقی که می‌افتد این است که این کل به تدریج به عضویت شرکت معرفی می‌کند، هر دو عدد عضویت که حاصل می¬شود یک میلیون از شرکت خارج شده بدون اینکه شرکت کاری انجام داده باشد این مردم هستند که کار می‌کنند در حقیقت کار هم نمی‌کنند پول می‌آورند.
در این مثال ساده یعنی در شرکتی که فرد برای رسیدن به سود باید دو نفر معرفی کند با محاسبات ریاضی همیشه بیش از 50 درصد اعضا در نوبت سود قرار دارند و در چنین شرایطی و در نهایت جمعیت زیادی از افراد باقی می‌مانند که به دنبال مشتری هستند اما کسی را پیدا نمی‌کنند که تمایل به چنین فعالیتی داشته باشد این جاست که بحران آغاز می‌شود اگر دولت فعالیت را متوقف بکند بحران زودتر اما در ابعاد کوچکتر رخ می‌دهد با این حال وقوع چنین بحرانی قطعی است و هر چه دیرتر متوقف شود افراد بیشتری متضرر می‌شوند، در نهایت کمتر از نصف اعضا یک میلیون سود می‌کنند که ناشی از دو میلیون تومان ضرر بقیه هست و در اینجاست که شرکت بدون این که کاری کند به سود هنگفتی می‌رسد، اسامی این شرکت‌ها در ایران همین کار را انجام می¬دهند شرکت‌های پنتاگونا، کارگستر ابر وکار گشایان انصار الموحدین این هم ساختار اول دو ساختار دیگر جلسه بعدی.