وبینار بین‌المللی "تامین مالی اسلامی برای حل مشکلات زیرساختی کشورها چقدر امکان پذیر است؟" با سخنرانی دکتر حسین ارگان روز یکشنبه ساعت 14 برگزار گردید.

برای بررسی قابلیت تامین مالی اسلامی در مواجه با چالش های زیرساختی، باید موارد زیر را در نظر بگیریم:
انطباق اصول اخلاقی و شرعی
قراردادها
تقسیم ریسک
پایداری بلند مدت
فراگیر بودن
صکوک زیرساخت
سرمایه گذاری و توسعه محلی
پشتیبانی نظارتی
همکاری ها
چالش ها
اهداف توسعه پایدار
روند آینده( روندی که در آینده پیش خواهد رفت)
نوآوری

همچنین در حین به کارگیری ابزارهای مالی اسلامی در پروژه های زیرساختی PPP (مشارکت بخش دولتی با خصوصی)، تامین کنندگان مالی باید ساختاری را در پیش بگیرند که با ساختار بدهی یا حقوق صاحبان سهام معمولی همسو باشد. یعنی:
• انطباق با الزامات شرعی را تضمین کند.
• مطابق با چارچوب های تامین مالی موجود که برای تامین مالی پروژه های PPP (مشارکت بخش دولتی با خصوصی)زیرساختی استفاده می شود،باشد تا به تامین مالی اسلامی اجازه دهد به طور یکپارچه با سایر تامین کنندگان سرمایه که از منابع متعارف می آیند یکپارچه شود.

مراحل توسعه یک پروژه:
۱- طراحی: تهیه طرح توسعه پروژه از نظر مفهوم اولیه، ورودی و خروجی الزامات ساخت و ساز. در این مرحله برنامه ریزی، جزئیات دارایی های پروژه و نحوه تامین مالی آنها مشخص خواهد شد.
۲- ساخت یا بازسازی: پروژه های گرین فیلد شامل ایجاد دارایی های جدید و پروژه های برون فیلد دارایی های موجود را بازسازی می کند.
۳- تامین مالی: بسته به ترتیبات قراردادی، بخش خصوصی باید تمام یا بخشی از هزینه های ساخت یا بازسازی پروژه ها را تامین مالی کند.
۴- نگهداری: دارایی های زیرساختی عمر طولانی دارند و باید نگهداری شوند. نقش بخش خصوصی در نگهداری دارایی ها در قرارداد مشخص خواهد شد.
۵- بهره برداری: بسته به ماهیت دارایی های زیربنایی و خدمات تولید شده، قراردادها نقش بخش خصوصی را در اجرای پروژه های زیربنایی تعیین می کنند. انواع ترتیبات قراردادی ممکن است شامل این موارد باشد: عملیات فنی پروژه و ارائه خدمات به نهادهای دولتی. عملیات فنی پروژه و ارائه خدمات به کاربران مستقیم و ارائه خدمات پشتیبانی برای عملیات با دولت که به کاربران نهایی خدمات ارائه می کند.

پروژه های زیربنایی:
• پروژه های کاملاً خودپایدار: این دسته از زیرساخت ها شامل مواردی است که می توانند درآمد ایجاد کنند که نه تنها هزینه های سرمایه گذاری را پوشش می دهند، بلکه در طول عمر عملیاتی پروژه نیز سودی را برای حامیان مالی به همراه می آورند. نمونه‌هایی از زیرساخت‌هایی که در این دسته قرار می‌گیرند، پروژه‌های برق، انرژی، مخابرات و بزرگراه‌ها هستند که می‌توانند درآمدهای بالای عوارض ایجاد کنند.
• پروژه های نیمه خودپایدار: درآمد این پروژه ها از تعرفه ها و هزینه های پرداخت شده توسط کاربران نهایی که توسط دولت کنترل می شود، حاصل می شود. قیمت ها بر روی کالاها و خدمات تعیین می شوند و به دلایل رفاه عمومی بالا نیست. از آنجایی که قیمت‌ها و درآمدهای نسبتاً پایین‌تر, پروژه‌ها را بی‌سود می‌سازد بخش خصوصی در صورت حمایت از سایر گزینه‌های اصلاحی مانند کمک‌های مالی، معافیت‌های مالیاتی یا یارانه‌ها در این پروژه‌های زیربنایی مشارکت می‌کند. بخش هایی که در این دسته قرار می گیرند عبارتند از: راه آهن، راه آهن شهری، آب و فاضلاب.
• پروژه های ناپایدار مالی: این نوع زیرساخت هیچ درآمدی ایجاد نمی کند و معمولاً توسط بخش دولتی ارائه می شود. زیرساخت های اجتماعی مانند مدارس، بیمارستان ها و مسکن عمومی در این دسته قرار می گیرند. بخش خصوصی می تواند در ساخت این تسهیلات مشارکت داشته باشد و بر اساس آن توسط دولت هزینه ها پرداخت شود.

روش های تامین مالی زیرساخت:
1: حقوق صاحبان سهام
• دو دسته از سرمایه گذاری سهام که نشان دهنده منافع مالکیت است را می توان در پروژه های زیربنایی شناسایی کرد.
• اولین نوع، سهام غیر بورسی است که توسط حامیان پروژه ارائه می شود که ممکن است شرکت های مدیریت زیرساخت، توسعه دهندگان پروژه، صندوق های سهام خصوصی، ساخت و ساز و شرکت های مهندسی باشند که شرکت پروژه را در قالب یک SPV (اس پی وی یا Special purpose vehicle )تأسیس و سرمایه اولیه زیرساخت را تأمین می کنند. بنابراین سهامداران پروژه، خطر زیان پروژه را به عهده می گیرند.
نوع دوم، سهام بورسی است که منابع مالی را از بازار جمع آوری می کند که در پروژه های زیربنایی استفاده می شود. نمونه‌هایی از ابزارهای این دسته شامل صندوق‌های سهام زیرساخت‌های پذیره نویسی شده، سهام شرکت‌های آب و برق و سایر صندوق‌ها مانند تراست سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات (REIT) است. یکی از ویژگی‌های متمایزکننده اصلی دو نوع سهام این است که در نوع دوم می‌توان سهام مالکیت را در بازار فروخت.
2: بدهی
• هدف شرکت عهده دار پروژه استفاده از ساختار مالی است که هزینه های کلی پروژه را به حداقل برساند. هزینه های مالی با پذیرش بدهی کاهش می یابد زیرا حقوق صاحبان سهام گران تر از بدهی است. بنابراین، بدهی بخش مهمی از تامین مالی پروژه را تشکیل می دهد. برآوردها حاکی از آن است که بخش بدهی تأمین مالی پروژه می تواند در محدوده 70 تا 95 درصد کل باشد. با این حال، اهرم بالاتر، خطرات را افزایش می دهد و به این ترتیب می تواند هزینه استقراض را افزایش دهد. بنابراین از منظر سیاست عمومی، مقام تدارکاتی باید اطمینان حاصل کند که شرکت عهده دار پروژه به اندازه کافی سرمایه دارد.

3- ترکیبی
• ابزار ترکیبی می تواند شامل ساختارهای مختلفی باشد و پروفایل های سرمایه گذاری ریسک-بازده متنوعی را به سرمایه گذاران ارائه دهد. انواع ابزارهای ترکیبی می تواند شامل اوراق قرضه قابل تبدیل، سهام ممتاز یا تامین مالی میزانی (mezzanine financing) باشد. اوراق قرضه قابل تبدیل بیانگر مطالبات کوچکتر نسبت به سایر ابزارهای بدهی است و این امکان را دارد که به حقوق صاحبان سهام تبدیل شود. در حالی که آنها در برابر روند نزولی محافظت می کنند، سرمایه گذاران می توانند با انتخاب تبدیل اوراق قرضه به سهام از مزیت آن بهره ببرند. با توجه به گزینه تبدیل، نرخ کوپن پرداختی معمولاً کمتر از سایر اشکال بدهی است. سهام ترجیحی معمولاً با ابزارهای دائمی شبیه به ویژگی های بدهی است که می تواند توسط شرکت های بورسی منتشر شود. دارندگان سهام ممتاز ادعاهایی مبنی بر از دست دادن سود سهام دارند و مالکیت را کاهش نمی دهند. در حالی که سرمایه گذاران تابع سایر بدهکاران هستند و در مطالبات نسبت به دارندگان سهام عادی اولویت دارند. تامین مالی میزانی به شکل بدهی تبعی است که می تواند به شکل وام یا اوراق قرضه باشد. از آنجایی که ریسک‌ها بیشتر است، بدهی‌های میانی بازدهی را فراهم می‌کند که بین بدهی اصلی و حقوق صاحبان سهام قرار دارد.

ابزارهای مالی اسلامی
چندین ابزارمهم مالی اسلامی وجود دارد که تأمین‌کنندگان مالی اسلامی هنگام ورود به معاملات زیرساخت‌های مشارکت بخش دولتی با خصوصی یا PPP از آن‌ها استفاده می‌کنند، مانند اجاره، مرابحه، استصناع، مشارکه، مضاربه، صکوک (گواهی سرمایه گذاری).
درک از منطق قرارداد وکالت و توافقنامه وکالت خدمات مهم است. تأمین کنندگان مالی اسلامی اساساً نهادهای مالی هستند. تهیه فیزیکی دارایی ها و نگهداری آن ها توسط این نهادها نه تجارت و نه تخصص آنهاست. از طریق این دو قرارداد، سرمایه‌داران اسلامی این نقش‌ها را که قرار است توسط موجر انجام شود، به مستاجر واگذار می‌کنند.

ویژگی‌ پروژه‌های زیرساختی مشارکت بخش دولتی با خصوصی یا PPP:
* پروژه‌های PPP زیرساختی امکان تقسیم ریسک بین طرف‌های درگیر در پروژه، از جمله تأمین‌کنندگان مالی را فراهم می‌آورند.
* پروژه‌های PPP به سرمایه‌گذاران اسلامی اجازه می‌دهد تا به یک طرف پروژه تبدیل شوند، نه فقط یک وام دهنده باشند.
پروژه های PPP زیرساختی طبیعتاً عاری از سفته بازی یا قمار هستند.
قراردادهای پروژه به طور کلی به خوبی و بدون هیچ گونه ابهامی تعریف شده اند.

جهت مشاهده فیلم کامل وبینار کلیک کنید.