هشتمین همایش مالی اسلامی به همت انجمن مالی اسلامی ایران، با محور نوآوریهای مالی اسلامی در تامین مالی دانشبنیان و کارآفرینی روز سه شنبه 27 دی ماه برگزار شد.
دکتر رهنمای رودپشتی دبیر کل انجمن مهندسی مالی (مدیر پنل): اولین پنل تخصصی نقش بازارهای پول، سرمایه و بیمه در تأمین مالی دانشبنیان را آغاز میکنیم. در ابتدا در خدمت دکتر محمدی خواهیم بود که مطالب خودشان را بیان کنند.
دکتر محمدی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
با سلام و عرض ادب خدمت همه دوستان. ارائه امروز من با توجه به زمانی که دارم خلاصه خواهد بود. لذا در ابتدا میخواهم انواع روشهای تأمین مالی شرکتهای دانشبنیان را معرفی کنم که عبارتاند از:
اعطای تسهیلات کوتاه و بلندمدت جهت خرید دفتر کار، لوازم اداری و ...
تأمین مالی جمعی مبتنی بر بدهی
استفاده از منابع صندوق نوآوری و شکوفایی
وجوه اداره شده و تسهیلات گروهی
تنزیل اسناد دریافتنی
همچنین ایشان در مورد موانع فراراه شرکتهای دانشبنیان به موارد زیر اشاره کرد
نبود نظام اعتبارسنجی شرکتهای دانشبنیان و دادههای اولیه جهت اعتبارسنجی
نبود نظام منسجم قیمتگذاری داراییهای فکری و داراییهای معنوی،
نبود نظام ضمانت اعتباری شرکتهای رانش بنیان با توجه به اینکه ارزش داراییهای این نوع شرکتها بالا نیست،
ریسک بالای شرکتهای دانشبنیان در مقابل بازده بسیار بالا درصورت موفقیت که موجب محدودیت در اعطای تسهیلات میشود،
نو بودن موضوع شرکتهای دانشبنیان و نبود سازوکار منسجم تأمین مالی این شرکتها در کشور
مقیاس کوچک شرکتهای دانشبنیان و قابلتوجه بودن هزینههای بررسی و اعطای تسهیلات سابقه کم فعالیت شرکتها و پایین بودن سن شرکتها
زمانبر بودن برگشت سرمایه در شرکتهای دانشبنیان و امکان کپی شدن دستاوردهای این شرکتها
نرخ بالای تسهیلات در مقایسه با بازده شرکتهای دانشبنیان و پایین بودن نرخ تسهیلات در مقایسه با تورم که موجب جذابتر شدن تسهیلات برای شرکتهای دارایی محور
در پایان دکتر محمدی فرصتهای پیش روی شرکتهای دانشبنیان را ذکر کرد که به شرح زیر میباشد:
فین تک ها با محوریت لندتکها،
دفاتر توزیعشده و وامهای دوبهدو،
تأمین مالی مبتنی بر ابزارهای پیشفروش محصول،
توسعه بانکداری الکترونیک و بانکداری باز که منجر به کاهش هزینههای مبادلاتی برای تأمین مالی از طریق بازار پول خواهد شد،
تفاهمنامه بین وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی و وزارت صنعت، معدن و تجارت
استفاده از صندوقهای نوآوری و شکوفایی و بانکهای توسعهای برای حمایت مالی از شرکتهای دانشبنیان
پذیرش داراییهای معنوی، حق ثبت اختراع و ... بهعنوان وثایق موردقبول در نظام اعطای تسهیلات کشور
دکتر رهنمای رودپشتی: در ادامه من یک نکته اضافه کنم که در دنیا ما سه روش کرادفاندینگ داریم که هماهنگی بسیار زیادی با تأمین مالی شرکتهای دانشبنیان دارد که روش بدهی، سهام و اجتماعی است. بخش اجتماعی کرادفاندینگ در شرکتهای دانشبنیان میتواند بسیار مؤثر باشد. بستگی به این دارد که بیانیه شرکت دانشبنیان بهخوبی تبیین شود و مقام ناظر، واسطه و متولی را شفاف بیان کنیم و این میتواند جذب سرمایهگذار شود.
دکتر علی بنیادی نائینی عضو هیئت عامل و معاون طرح و توسعه بیمه مرکزی
در نهادهای تأمین مالی در دنیا سه رکن داریم. بازار پول، بازار سرمایه و بازار بیمه. صنعت بیمه از دو منظر میتواند به توسعه فناوری و فعالیتهای دانشبنیان داشته باشد. اول اینکه خودش سرمایهگذاری کند و دوم اینکه سرمایهگذاری دیگران را تسهیل کند. یکی از عمده مسائل که در شرکتهای دانشبنیاد داریم مدیریت ریسک است. نقش صنعت بیمه این است که کسانی که در حوزه دانشبنیان سرمایهگذاری میکنند را اتکایی کند.
با ابزارهای علم سنجی بیش از دو هزار مقاله علمی بررسی کردم که بدانیم اوضاع مقالات علمی راجع به تأمین مالی بهخصوص در حوزه دانشبنیان چطور است. اولین نکته تعریف دانشبنیان است. در دنیا NTBF معروف هستند که تعبیر داخلی آن دانشبنیان است. این شرکتها کارشان همین توسعه فعالیتهای دانشی است. تحلیل که دارم این است که زمانی که به دانشبنیانها را داریم توجه به کارآفرینی و نوآوری جدی است. ضمناً لابهلای این بحثها مباحثی مثل فایننس ظهور پیدا میکند که هرچه توجه ما به سمت دانشبنیان بیشتر میرود ریسک سرمایهگذاری بالا میرود. نهارهایی مثل VC ها ظهور و بروز پیدا میکنند. همچنین وقتی به سمت فایننس پیش میرویم میبینیم بحثهای نویی که مطرح است به سمت تأمین مالی سبز و سرمایهگذاری سبز میرسیم. در شبههای قبلی فینتکها را داشتیم که در کنار شبکه بود. در اینجا اینشورتکها را داریم که در حال ظهور هستند. البته با کمی تأخیر نسبت به فینتکها. علت عمده آن پیچیدگی عوامل و قوانین صنعت بیمه است. لذا ظهور این موارد کمی کمتر است.
ایشان در ادامه خاطر نشان کرد که: مناسباتی که IAIS برای صنعت بیمه مشخص میکند این است که در سرمایهگذاری باید الزامات را رعایت کنید. یکی از نکات اصلی آن، اصول سرمایهگذاری محتاطانه است. مبنای بیمه مدیریت ریسک است. لذا گاهی در سرمایهگذاری روشهای احتیاط گونه لحاظ میشود. حالا میخواهیم در این صنعت درجایی سرمایهگذاری کنیم که قیف نوآوری حاکم است. برای همین قرار دادن این دو در کنار هم سخت و دشوار است. در اسلاید بعدی ملاحظه میکنید که سهم سرمایهگذاری شرکتهای بیمه در سال ۱۴۰۰ که ۳۷ درصد آن در سپردههای بانکی است که این گواه سپردهگذاری محتاطانه صنعت بیمه است.
در پایان دکتر بنیادی گفت: انواع مدلهای تأمین مالی در شرکتهای بیمه داریم که مدلهای اتکایی و غیر اتکایی داریم. در روشهای غیر اتکایی میتوان به روش کتکی بر بیمه زندگی اشاره کنم. عمده اتفاقی که در دنیا اتفاق میافتد، بیمههای عمر و زندگی مبنایی است بر سرمایهگذاری در دنیا در پروژههای تأمین مالی پروژههای کلان. اما برای توسعه این ابزار چند لازمه وجود دارد. اولین لازمه آن این است که ضریب نفوذ بیمه عمر را افزایش دهیم. دوم توسعه بیمههای عمر و زندگی و سوم الزامات قانونی که تمرکز بیمه در زمینه عمر و زندگی باشد.
طی نشستها و بررسیهایی که انجام دادیم، گفتیم که علاوه بر وظیفه سرمایهگذاری صنعت بیمه در این حوزه، بیاییم تسهیل کنیم سرمایهگذاری افراد دیگر در این حوزه. روشهای تسهیل سرمایهگذاری توسط صنعت بیمه به شرح زیر است:
۱- شرکتها و VC هایی که در این حوزه سرمایهگذاری میکنند را اتکایی کنیم. ۲- بیمه کیفیت محصول شرکتهای دانشبنیان ۳- بیمه مسئولیت محصولات تولیدی ۴- توجه به بیمههای پارامتریک ۵- انتشار اوراق بیمه اتکایی ۷- کمک به انتشار اوراق نوآوری ۸- بیمه اعتباری تأمین مالی جمعی ۹- اتکایی سرمایهگذاری خطرپذیر و ۹- توسعه اینشورتک. در واقع به دنبال توسعه یک اکوسیستم در صنعت بیمه هستیم با تمرکز بر نوآوری باز.
آقای میثم حامدی رئیس مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار
بر اساس تقسیمبندی که معاونت علمی دارد شرکتها به نوپا ۱ و ۲ و تولیدی نوع ۱، ۲ و ۳ داریم و تا زمانی که این دستهبندی را ندانیم چیست و منطبق با قانون نکنیم نمیتوانیم راجع به اینکه بازار سرمایه چه کمکی میتواند به تأمین مالی این شرکتها داشته باشد. بر اساس آییننامه ارزیابی شرکتها و مؤسسات دانشبنیان، شرکتهای دانشبنیان بورسی به تولید نوع ۱، ۲ و سه تقسیم میشود. تولیدی نوی ۱ و ۲ شرکتهای دانشبنیان هستند و تولید نوع ۳ هنوز مجوز دانشبنیان را نداشته ولی مستعد دانشبنیان هستند. اما نقطهای که در تأمین مالی ضعف داریم در شرکتهای دانشبنیان غیر بورسی در نوپا نوع ۱ و ۲ و تولیدی نوع ۳ داریم. شرکتهای تولید نوع ۱ و ۲ که صورت مالی دارند و توانستند درآمدزایی کنند. اما شرکتهای نوپا نوع ۱ و ۲ صورت مالی ندارد لذا در پذیرش اینها در بازار سرمایه یک عدم امکان وجود دارد.
ایشان در ادامه بیان کرد که: ما وقتی درباره تأمین مالی شرکتهای دانشبنیان صحبت میکنیم باد به فرآیند توجه کنیم نه به یک نقطه. اما در دنیا هم برای شرکتهای استارتآپ Pre IPO Stage قرار میدهند و شرکتها را آماده میکنند به IPO Stage برسند که اگر به این مرحله رسید. بازار سرمایه نقش اصلی را ایفا میکند. اگر به این مرحله نرسید باید روشهای دیگر برای بهبود وضعیت انجام شود. عملاً چون بازار OTC نداریم نمیتوانیم از شرکتها خصوصاً نوپا ۱ و ۲ حمایت خاصی داشته باشیم. همه روشهای مثل تأمین مالی جمعی، صندوقهای جسورانه یا صندوقهای خصوصی بار این بود که شرکت را کمک کنند تا به مرحله جدیدی برسد. یعنی برای مثال وظیفه تأمین مال جمعی این است که شرکت را برای رسیدن به مرحله IPO Stage همراهی کند و به بازار سرمایه برساند. اما در حال حاضر در تأمین مالی جمعی در ایران این و یا صندوقهای PE و VC نتوانستیم استراتژی خروج مؤثری داشته باشیم که شرکتها بتوانند در فرابورس و بورس پذیرش شوند. اتفاقی که برای شرکتهای دانشبنیان میتواند بیفتد این است که اولاً اوراق شراکت در کمیته فقهی طرح نشده و انحرافی که از تأمین مالی جمعی به وجود آمده این است که تأمین مالی جمعی سهام محور به تأمین مالی جمعی بدهی محور تبدیل شده است. وقتی گواهی شراکت را مینوشتیم این بود که مردم مشارکت میکنند باری سرمایهگذاری روی یک طرح. لذا هنوز عقدی که بتواند این موضع را پوشش بدهد نداریم. لذا خود پلتفرمهای تأمین مالی جمعی با یک ابهام مواجه هستند.
در پایان میثم حامدی خاطر نشان کرد که: باید یک فرایندی به وجود بیاید که شرکتهای تولیدی غیر بورسی تشویق شوند برای پذیرش به بورس و فرابورس و این تشویق میتواند حمایتهای نهادهای مختلف صورت بگیرد. مورد بعدی برای آماده کردن شرکتها برای پذیرش در بازارها لازم است نهادهای تخصصی داشته باشیم. مثل آنچه در کشورهای دیگر وجود دارد. از این روز لازمه اینکه قبل از اینکه این شرکتها مخصوصاً شرکتهای نوپا وارد بازار سرمایه شوند یک فرآیند آمادهسازی صورت بگیرد. بهعنوانمثال در انگلیس مشاوران پذیرشی هستند که ریزکاوی درست و مناسبی انجام میدهند برای اینکه شرکت را آماده میکنند برای اینکه در بازار سرمایه پذیرش شوند. یکی از اتفاقات خوبی که به وجود آمد صکوک نوآوری است که باید به اینگونه روشهای جدید فکر کرد و آنها را اجرایی کرد.
دکتر شوال پور عضو عیئت علمی دانشگاه و مدیرعامل صندوق پژوهش و فناوری علم و صنعت
یکسری سؤالات بیجواب وجود دارد که هنوز پاسخ به آنها داده نشده است.
• حجم بازار تأمین مالی نوآوری در ایران چقدر است؟
• هماکنون در این بخش، منابع مالی از چه طریقی تأمین میشود؟
• تقاضای منابع مالی در این بازار چقدر برآورد میشود؟
• سهم صنعت VCو CVCدر تأمین مالی این بخش؟
• سهم بازار سرمایه و ابزارهای آن؟
• ابزارهای مالی اسلامی چه نقشی میتوانند ایفا کنند؟
در ادامه دکتر شوالپور گفت: تأمین مالی نوآوری بدون داشتن یک لنز نوآوری و فناوری باید بااحتیاط در مورد آن صحبت کرد. در این اسلاید سه نهاد مهم را در یک توالی میبینیم. در کنار اینها سه واژه وجود دارد که یکی از آنها فضای مقررات گذاری هست. آیا توانستهایم از منظر چارچوبهای حقوقی و قراردادی ارتباطات را شفاف کنیم و یک مبنای محکمهپسند و روتین را در این زمینه داشته باشیم؟ چون واقعاً تجربه به ما نشان داده است که در صورت نبود مقررات شفاف در این شرکتها احتمال شکست بسیار زیاد است. بعدازآن ابزارهای مالی است که باید توسعه پیدا کند و بحث بعدی، آن اکوسیستم کارآفرین است که فضای کسبوکار، ریسک و تحمل شرایط بازار سرمایه را داشته باشند. چون کار کردن در این فضا برای این شرکتها کار آسانی نیست.
وقتی میگوییم نوآوری فناورانه یک مسیر بهشدت پیچیده و پر ریسک داریم که نیازمند تأمین مالی مناسب در جایگاههای قبلی است که اگر آنها بهدرستی و کمال انجام نشود، با شرکتهای نیمه ورشکسته روبهرو خواهیم شد که بههیچعنوان ابزارهای بیمهای بانکی و سرمایهای برای آنها مناسب نیستند. اگر بخواهیم یک شرکت را از مرحله R&D به اقتصاد برسانیم یک کار بسیار سختی را در پیش داریم. اما تأمین مالی نوآوری آسانتر است. چون نوآوری که میگوییم منظور اقتصاد بر بستر فناوری است و عمدتاً در فضای پلتفرمی شکل میگیرند و خیلی از IPO های موفق در بازار را ببینیم، خیلی از آنها در فضای نوآوری هستند و اتفاقاً این یک فرصت است برای توسعه ابزارها. نکته قابلتوجه این است که وقتی ما میگوییم اقتصاد دانشبنیان، در کشورمان نیازمند نوآوری فناورانه هستیم بیشتر. مثلاً در تجهیزات و غیره که گذر این مسائل از علم و تکنولوژی میگذرد که در کشور به آنها نیاز داریم. توسعه نرمافزار یک نوآوری فناورانه است که برای این، نیاز به پول است و این چیزی نیست که به این راحتی برای آن سرمایهگذار پیدا شود و این یک چالش است. لذا عمق نیاز به سرمایهگذاری را احساس میکنیم و در کشور صندوقهای پژوهش فناوری یک محدوده شاید ۱۰ تا ۱۵ هزارمیلیاردی را مدیریت میکنند و این عدد قابل توجهی نیست.
همچنین ایشان در ادامه به این موضوع اشاره کرد که: این بحث دره مرگ که داریم در این جایگاهها که نیاز به پول دارد تا به IPO برسد. الآن در تمام این جایگاههای قبلی گرفتار منابع مالی هستیم. هرکسی گوشهای از کار را در دست گرفته و منابع تزریق میکند. اما اگر بخواهیم بگوییم تقاضا شکل گرفته یا بازار شکل گرفته، این موضوع مبهم است. ما نباید به این نقطه برسیم که کشور موقعی که پول میخواهد بلافاصله بیاید سمت بازار سرمایه و از این بازار بخواهد که در جایگاههای قبل IPO ورود کند و این یک انتظار غلط است و نباید شکل بگیرد. زیرا باعث این میشود همانطور که بهآرامی در حال حاضر شکل گرفته باعث میشود که دانشبنیان از بازار سرمایه ناامید شود.
برای اینکه حجم تقاضای پول را تخمین بزنیم میتوانیم یکسری تقریبهایی داشته باشیم. مثلاً در نوآوری فناورانه در گروههای کشورهای مختلف، سهم R&D از GDP را آورده. کشوری داریم که این سهم ۲۱/۰ درصد است و میانگین دنیا ۷۲/۱ درصد است. لذا یک میانگین بگیریم حدود نیم درصد را در GDP ضرب کنیم این میشود میزان R&D که هزینه میکنیم و اگر فرض کنیم از هر ۱۰ پروژه یک پروژه به مرحله آخر برسد. لذا با فرض یکدهم ما تقاضای واقعی داریم برای تأمین پول.
حالا اول باید این میزان را محاسبه کنیم. بعد بررسی کنیم که آیا این پول را داریم و به چه صورت باید تأمین کنیم. بعد از آ» باید ابزار بسازیم و اگر این اتفاق نیفتد باعث میشود که R&D را هزینه میکنیم و ده درصد هم به سمت جایگاه نهایی میرسند ولی چون پول وجود ندارد شرکت دچار ورشکستی خواهد شد. لذا باید باری که میخواهیم بر دوش بازار سرمایه بگذاری بدانیم که چقدر است و برای آن باید یک لاینی باز شود که اگر کسی توانست به جایگاههای آخر برسد بتواند منابع خود را تأمین کند.
برای دریافت فایل ارائه دکتر محمدی اینجا کلیک کنید.
برای دریافت فایل ارائه دکتر بنیادی اینجا کلیک کنید.
برای دریافت فایل ارائه آقای میثم حامدی اینجا کلیک کنید.
برای دریافت فایل ارائه دکتر شوال پور اینجا کلیک کنید.