چهاردهمین گردهمایی بین المللی بازارهای سرمایه اسلامی
چشم انداز بازارهای سرمایه اسلامی در عصر دیجیتال
تهران-۶ و ۷ نوامبر ۲۰۲۲

سازمان بورس و اوراق بهادار ایران با همکاری انجمن مالی اسلامی ایران، چهاردهمین دوره بین‌المللی بازارهای سرمایه اسلامی را با محور «چشم انداز بازارهای سرمایه اسلامی در عصر دیجیتال» برگزار کرد.

در این نشست که با حضور بیش از ۳۵ مهمان خارجی از کشورهای افغانستان، عراق، مالدیو، ساحل عاج، آفریقای جنوبی، نپال، عمان، مالزی، پاکستان، سنگال، روسیه، انگلیس و سنگاپور برگزار شد، بیش از ده سخنران ایرانی و خارجی حول موضوع «بازار سرمایۀ اسلامی در عصر دیجیتال» سخنرانی نمودند. در این نشست سخنرانان به موضاعاتی نظیر متاورس و بازار سرمایۀ اسلامی، توکنایز کردن دارایی‌های مالی، نقش فین تک در بازار سرمایۀ اسلامی، نقش هوش مصنوعی در بازار سرمایۀ اسلامی و سایر موارد مشابه سخنرانی کردند.
در این دوره پتانسیل بازار سرمایه بمنظور استفاده گسترده از فناورهای نوین مورد بررسی قرار گرفت.
در همین راستا گفتنی است بسیاری از کشورها در حال رفتن به سمت فین تک (فناوری مالی)، توکنایز کردن دارایی‌های مالی و دیگر موضوعات مرتبط هستند.
در این بین بازارهای سرمایه اسلامی ناگزیر به تبیین جایگاه خود در ارتباط با این موضوعات هستند.
گردهمایی امسال که بصورت حضوری برگزار شد تلاش کرد که آکادمی ها/ رگولاتورها/ فعالان و ذی نفعان بازار سرمایه را گرد خود آورد تا به بحث و گفتگو در مورد موضوع اصلی و سایر موضوعات چهاردهمین دوره بین المللی بازارهای سرمایه اسلامی به شرح ذیل بپردازد:

- فین تک در بازارهای سرمایه اسلامی:
فرصت ها و چالش های فین تک اسلامی در بازاراهای مالی اسلامی
فین تک اسلامی و چارچوب های رگولاتوری
هوش مصنوعی و فین تک اسلامی

-دیجیتال شدن در بازارهای سرمایه اسلامی:
بکارگیری بلاک چین و قراردادهای هوشمند در بازارهای سرمایه اسلامی
ارزهای دیجیتال, سرمایه گذاری و آینده بازارهای سرمایه اسلامی
توکنایز شدن دارایی ها ( مالی و واقعی) از طریق بازارهای سرمایه اسلامی
متاورس و بازارهای سرمایه اسلامی :

-سرمایه گذاری های جایگزین در بازارهای سرمایه اسلامی:
حاکمیت شرکتی در بازارهای سرمایه اسلامی SRIs وESGs
سرمایه گذاری جمعی در بازارهای سرمایه اسلامی
مدل های نوین تامین مالی توسط صندوق های سرمایه گذاری
با دارایی های رمز ارز

همایش بازار سرمایه اسلامی در تاریخ 6 و 7 نوامبر 2022 در تهران برگزار شد. موضوعات اصلی که در این رویداد به آن پرداخته شد شامل چشم انداز بازار سرمایه اسلامی در عصر دیجیتال، فین تک در بازار سرمایه اسلامی، دیجیتالی شدن بازار سرمایه اسلامی و سرمایه گذاری های جایگزین در بازار سرمایه اسلامی بود.
دیجیتالی شدن بازار سرمایه اسلامی در قالب موضوعاتی مانند استفاده از بلاک چین و قراردادهای هوشمند در بازار سرمایه اسلامی، ارز دیجیتال، سرمایه گذاری و آینده بازار سرمایه اسلامی، توکن سازی دارایی ها (مالی و واقعی) از طریق بازار سرمایه اسلامی و متاورس بررسی شد.
در مورد سرمایه‌گذاری‌های جایگزین در بازار سرمایه اسلامی، رویکردهای سرمایه‌گذاری مسئولیت‌پذیر اجتماعی (SRI)، رویکردهای زیست‌محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG)، اصول حاکمیت شرکتی در بازار سرمایه اسلامی و مدل‌های جدید تامین مالی توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری و همچنین صندوق های قابل معامله (ETF) از جمله موضوعاتی بود که مورد بحث قرار گرفت.
در ابتدای این مراسم دکتر مجید عشقی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، ضمن خیر مقدم به حاضرین، خاطرنشان کرد: استفاده از فناوری می‌تواند هزینه‌های سرمایه‌گذاران را کاهش دهد. در گذشته، سرمایه گذاران نیاز به پرداخت هزینه های قابل توجهی برای خدمات مالی داشتند.
با ظهور تکنولوژی، اکنون می توان این خدمات را به صورت خودکار و با هزینه کمتر ارائه کرد. به طور خلاصه، در خدمات مالی، می بینیم که فناوری دارای پتانسیل های زیر است:
* کاهش هزینه و بهبود کارایی ارائه محصول و خدمات؛
* توانمندسازی مشتریانی که می توانند به طور مستقیم، یکپارچه تر و انعطاف پذیرتر با ارائه دهندگان محصول و خدمات معامله کنند.
* کسب‌وکارها را توانمند می‌کند تا ارزش پیشنهادی بهتر و تجربه مشتری را به پایگاه مشتریان خود ارائه دهند.
رییس سازمان بورس و اوراق بهادر به این موضوع اشاره کرد که فراتر از پیشرفت‌های فناوری تاکنون، بازار کریپتو به عنوان رقیب جدیدی برای بازارهای مالی ظهور کرده است. بازار کریپتو به طیف گسترده‌ای از طبقات دارایی و موارد استفاده منشعب شده که اغلب از نظر عملکردی به عنوان جایگزین‌های اقتصادی برای محصولات و خدمات سنتی بازار مالی که معمولاً توسط قانون‌گذاران اوراق بهادار نظارت می‌شوند، دیده می‌شود.
وی در پایان گفت: فناوری‌های مالی جدید در حال حاضر تأثیر فوق‌العاده‌ای بر بازارها و کسب‌وکارهایی که ما تنظیم می‌کنیم، دارند. باید نسبت به مزایای نوآوری باز و از طرفی هم مراقب خطرات احتمالی آنها باشیم.
نوع فین‌تک که شمول مالی و کارایی را ترویج می‌کند باید از فناوری‌های نوظهوری که ارزش آن برای جامعه هنوز ثابت نشده متمایز شود. این امر به ویژه زمانی که این فناوری‌ها نگرانی‌های بالقوه ثبات مالی را ایجاد و خطرات فوری حمایت از سرمایه‌گذار و مصرف‌کننده را به همراه دارند، بیشتر حس می‌شود.

دکتر حسین محمدی

اتخاذ فناوری و توسعه طراحی محوری برای ابزارهای مالی اسلامی
وی در مورد پذیرش فناوری و توسعه طراحی محوری برای ابزارهای مالی اسلامی صحبت کرد. محمدی گفت: سیستم طراحی محوری شامل نیازهای کاربر، نیازهای شبکه، الزامات برنامه، انتخاب و ترکیب، قابلیت ها، منابع و ترکیب سرویس با بلوک های عملکردی است. وی در خصوص چارچوب شرعی در فناوری گفت: شریعت به عنوان یک عامل توانمند کننده است نه مانع و می تواند به ادغام بهتر در زندگی انسان منجر شود.

دکتر سید ریضوی, مدیر مرکز مالی اسلامی دانشگاه علوم مدیریت لاهور
صکوک خرده فروشی میکرو در بستر بلاک چین
وی گفت: صکوک به عنوان بخش مهمی از اکوسیستم مالی اسلامی است و در سال 2021 صکوک به ارزش 185 میلیارد دلار منتشر شد.
دکتر ریضوی گفت: دولت‌ها، شرکت‌های چندملیتی، سازمان‌های شهرداری و شرکت‌های بزرگ صادرکننده صکوک هستند، در حالی که موسسات مالی، صندوق‌های بازنشستگی و مشترک، خزانه‌داری شرکت‌ها و افراد دارای ارزش خالص بالا سرمایه‌گذاران صکوک هستند.
در ارتباط با این نکته که چرا شرکت‌های کوچک و متوسط صکوک منتشر نمی‌کنند، رییس مرکز مالی اسلامی دانشگاه لاهور گفت: هزینه و محیط قانونی و نظارتی علت آن است.
در جایی دیگر این سخنران گفت: اهداف استفاده از بلاک چین در پلتفرم صکوک عبارتند از:
* اتصال همه ذینفعان از طریق یک پلت فرم
*کاهش هزینه صدور
* ایجاد سادگی در معاملات
* تسهیل تمامی سرمایه گذاران صکوک در سراسر مرزها

دکتر حازیک محمد, موسس و مدیر عامل گروه مشاوره ای استلار

ریسک‌های موجود در برنامه‌های کاربردی بازار سرمایه منطبق با هوش مصنوعی و بلاک چین

وی در مورد اهداف استفاده از هوش مصنوعی در بازارهای سرمایه صحبت و خاطرنشان کرد که هوش مصنوعی به طور کلی برای پردازش داده های بزرگ بمنظور کمک به موسسات مالی از طریق بینش حقیقی و ارتقا یافته در زمان واقعی در رفتار مشتری و همچنین حرکات بازار استفاده می شود. هوش مصنوعی برای موارد زیر استفاده می شود:
جلوگیری از سرقت هویت

کارایی مدیریت نقدینگی

مدیریت ریسک اعتباری

تشخیص تقلب
در مورد استفاده از بلاک چین در بازارهای سرمایه، محمد گفت: بلاک چین می تواند برای موارد زیر استفاده شود:
معاملات و انتشار اوراق بهادار
خدمات دارایی و عملیات خزانه داری

معاملات مشتقه

پردازش پس از تجارت

حسابرسی و نظارت
انتشار اوراق بهادار
این سخنران در خصوص انتشار صکوک بلاک چینی گفت : به‌جای گواهی‌های صکوک، توکن‌ها به‌عنوان گواهی‌های اعتمادی برای مالکیت دارندگان صکوک عمل می‌کنند، علاوه بر این، توکن‌ها می‌توانند برای کشف قیمت و نقدینگی معاملات ثانویه در یک صرافی قانونی رمزارز شناور شوند.
وی در پایان گفت: دو خطر اصلی در ارتباط با استفاده از فناوری هوش مصنوعی وجود دارد که عبارتند از ریسک در سورس داده ها و ریسک در فرآیندهای کلان داده

دکتر فرهاد مرسلی, عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق (ع)
ارز دیجیتال بانک مرکزی

وی گفت: ارز دیجیتال که با نام‌های پول دیجیتال، پول الکترونیکی یا ارز الکترونیکی شناخته می‌شود، به هر ارزی گفته می‌شود که در سیستم‌های رایانه‌ای دیجیتال به‌ویژه از طریق اینترنت مدیریت، ذخیره یا مبادله می‌شود.
مرسلی تاکید کرد که ارز دیجیتال بانک مرکزی توسط یک بانک مرکزی منتشر و پشتیبانی می شود. ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) یک ارز دیجیتالی است که توسط افراد برای پرداخت به مشاغل، فروشگاه ها یا یکدیگر یا بین موسسات مالی برای تسویه معاملات در بازارهای مالی استفاده می شود.
اهداف استفاده از CBDC:
حفظ اعتماد عمومی به پول
حفظ ثبات مالی
تضمین سیستم‌ها و زیرساخت‌های پرداخت ایمن و انعطاف‌پذیر
در مورد شایستگی های CBDC، مرسلی گفت: می تواند منجر به صرفه جویی در هزینه، شمول مالی مرزی، کارآمدی پرداخت، ریسک کمتر طرف مقابل، بار گزارش دهی کمتر، شفافیت و سادگی بیشتر.
مرسلی گفت: استفاده از CBDC در بازارهای سرمایه می تواند باعث کارایی در تسویه حساب، کاهش ریسک اعتباری و کاهش هزینه های معاملاتی شود.

دکتر عایشه مونیزا, دانشیار دانشگاه اینسیف مالزی
نقش فناوری در بازشکل دهی بازار صکوک

مونیزا گفت: بلاک چین، هوش مصنوعی/یادگیری ماشین، تجزیه و تحلیل داده های بزرگ و محاسبات ابری برخی از انواع فناوری های سازگار با بازارهای صکوک هستند.
با توجه به پذیرش فناوری در بازار صکوک، بلاک چین بدون نیاز به تطبیق‌های فراوان، در زمان واقعی یک دید واحد از داده‌های تراکنش فراهم می‌کند و تا حد زیادی در کاهش هزینه‌ها و رفع برخی ناکارآمدی‌ها و اصطکاک‌هایی که سیستم مالی را آزار می‌دهند، کمک می‌کند.
وی گفت: مزایای استفاده از فناوری بلاک چین در بازار صکوک عبارتند از:
نخست کارایی فرآیندهای تسویه و تسویه اوراق بهادار است که به موجب آن بلاک چین به مؤسسات کمک می کند هزاران دلار در هزینه های پشتیبان و عملیاتی صرفه جویی کنند.
دوم در کاهش مواجهه با ریسک است، به ویژه در مورد تسویه حساب که بیش از 99 درصد کاهش یافته و هزینه ها را به طور چشمگیری کاهش می دهد. با انجام تسویه در زمان واقعی، ریسک طرف مقابل نیز از بین می رود.
سوم کاهش هزینه انتشار به دلیل حذف واسطه های زائد و هزینه های مربوطه است. در نتیجه، خطرات عملیاتی و بار اداری انتشار سنتی صوکوک که اغلب یک فرآیند دستی و چند لایه است کاهش می یابد.

دکتر شادی نحیفی, تحلیگر بازارها و ابزارهای مالی/ واحد توسعه تحقیق و مطالعات اسلامی
وضعیت فعلی بازار رمز ارز در کشورهای اسلامی

وی گفت: اندونزی اجازه استفاده از ارزهای دیجیتال را به عنوان ابزار پرداخت نمی دهد، اما اجازه می دهد که آنها به عنوان یک کالای معامله شده داد و ستد شوند.
در کویت، وزارت دارایی این کشور ارز مجازی بیت کوین را به رسمیت نمی شناسد.
در عمان موسسات مالی از معامله با ارزهای دیجیتال منع شده اند. شهروندان عمانی باید هنگام معامله با ارزهای دیجیتال محتاط باشند.
در پاکستان، بانک دولتی ممنوعیتی برای ارزهای دیجیتال در پاکستان اعمال نکرده است.
بانک مرکزی تونس ارزهای دیجیتال را به عنوان نوعی پرداخت به رسمیت نمی شناسد، در حالی که در ترکیه خرید ارزهای دیجیتال ممنوع نیست و احتمالا ارزهای دیجیتال در پرداخت ها استفاده نمی شوند. در رابطه با توکن دیجیتال، حنیفی گفت: توکن دیجیتال توسط هیچ ارگان دولتی یا بانک مرکزی منتشر یا تضمین نشده و ممکن است توسط کمیسیون مشخص شود.

دکتر زیاد محمد, مشاور شرعی بین المللی در حوزه بانکداری و فین تک
رمزارز, ان اف تی ها و تاورس: ملاحظات شرعی و رویکردهای فعلی

در مورد چشم انداز جهانی فین تک اسلامی، زیاد محمد گفت: اندونزی از نظر تعداد فین تک های اسلامی (61/20 درصد) پیشتاز است و پس از آن انگلیس (45/15 درصد) و امارات متحده عربی (42/14 درصد) در رتبه های بعدی قرار دارند. اندازه کل بازار فین تک در سال 2021 حدود 79 میلیارد دلار آمریکا (0.83 درصد از معاملات جهانی) بود و انتظار می رود رشد آن تا سال 2026 به 179 میلیارد دلار برسد.
محمد در رابطه با رویکرد شرعی به معاملات و فناوری گفت: شرع می تواند منجر به جلوگیری از ضرر و حسن انجام کار، جواز عام و منفعت عمومی شود.
دکتر محمد با توجه به طبقه بندی ارزهای رمزپایه بر اساس اهدافشان، این ارزها را به سکه های پرداخت، کوین های کاربردی، سکه های بازار سرمایه، استیبل کوین ها و سکه های دیجیتال بانک مرکزی تقسیم بندی کرد.
محمد گفت: NFT می تواند خودش دارایی یا نمونه دیجیتالی باشد که حقوق آن را در دارد.
این مشاور شرعی خاطر نشان کرد موارد استفاده از Metaverse در بازی، گردشگری مجازی، معاشرت مجازی، بازار متا و رویدادهای مجازی است. اگر هر كدام به غرر منتهي شود كه ارزشي نامعلوم دارد و تجارت بر اساس احساس و خطر باشد از نظر شرعي قابل قبول نيست.

دکتر سید نصرالله ابراهیمی,دانشیار حقوق دانشگاه تهران
ماهیت و اصول مالی اسلامی بین المللی و سازو کارهای حل اختلافات

وی گفت: فقه و الزامات اسلامی، ماهیت و ویژگی های فنی، پیچیدگی ها و مشکلات، بازار ناشناخته و غیرقابل تنظیم از مصادیق ماهیت اختلافات مالی اسلامی بین المللی است.
ابراهیمی در خصوص اصول مالی بین المللی اسلامی گفت: ممنوعیت بهره در عقود مبتنی بر عدم ربا، ممنوعیت استفاده از پول برای کسب درآمد، اصل لاضرر و لاضرار از جمله موارد اصول مالی بین المللی اسلامی هستند.

او در جایی دیگر گفت: سازو کارهای حل اختلاف در امور مالی اسلامی بین‌المللی می‌تواند ترکیبی باشد، یعنی میانجی‌گری متخصص اسلامی، داوری متخصص اسلامی.
استاد حقوق دانشگاه تهران در پایان گفت: مزایای سازوکارهای ترکیبی حل اختلاف می توانند کارایی در هزینه ها، صرفه جویی در زمان و حفظ رابطه را به دنبال داشته باشد.

شبیر ریزوی, مشاور مالی اسلامی در لندن
راه حل های تامین مالی بین المللی

وی گفت: ملاحظات زیست محیطی، اجتماعی و حاکمیتی (ESG) اکنون به عنوان یک جنبه ضروری از مدیریت دارایی توسط سرمایه گذاران در سراسر جهان در نظر گرفته می شود.
تمامی گروه های صاحبان دارایی، از صندوق‌های بازنشستگی گرفته تا صندوق‌های ثروت دولتی تا سرمایه‌گذاران خرد، از مدیران دارایی می‌خواهند تا ریسک‌ها و فرصت‌های ESG را در نظر بگیرند. زیرا این مسئله بر پایداری بلندمدت مشاغل و کل اقتصادها در همه جا تأثیر می گذارد.

سرمایه گذاری زیست محیطی، اجتماعی و حاکمیتی هر روز محبوبیت بیشتری پیدا می کند، اما خطرات بالقوه ای برای سرمایه گذار بی احتیاط وجود دارد.

ریزوی در پایان گفت: رادغام ESG در فرآیند سرمایه گذاری بیش از هر زمان دیگری مهم است. ادغام ESG، بر عوامل مادی مالی تمرکز دارد و بسیار فرآیند محور است.

دکتر سیدی مبایا, عضو واد مالی اسلامی اتحادیه پولی و مرجع بازار سرمایه آفریقای غربی
بازار سرمایه اسلامی در آفریقای غربی

وی گفت: سیستم مالی آفریقای غربی ناظران زیادی دارد که برخی از آنها عبارتند از:
1. بازار پول تحت نظارت بانک مرکزی منطقه ای (BCEAO) و کمیسیون بانکی.
2. بازار سرمایه تحت نظارت AMF-UMOA، مرجع بازار سرمایه.
3. بخش بیمه توسط CIMA (کنفرانس بین آفریقایی در مورد بازارهای بیمه) نظارت می شود.
4. صندوق های بازنشستگی توسط CIPRES (کنفرانس تامین اجتماعی بین آفریقایی) کنترل می شوند.

سیدی مبایا در مورد تجربه غرب آفریقا در امور مالی اسلامی از منظر بانکی گفت:
چارچوب اسلامی بانکداری در WAEMU (چارچوب مقرراتی فعالیت های اعتباری و مالی خرد, ارائه دهنده محصولات مطابق با شریعت را پوشش می دهد)
بانک های اسلامی (نیجر و سنگال) در WAEMU فعالیت می کنند.
شعب بانک های اسلامی افتتاح شده توسط گروه بانک کوریس (بورکینافاسو، بنین، ساحل عاج، مالی و سنگال)
موسسات مالی خرد (در بورکینافاسو، در ساحل عاج، نیجر در سنگال و در توگو) هستند.
وی در ارتباط با تجربه غرب آفریقا در بخش بازار سرمایه گفت می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
صکوک های مستقل منتشر شده توسط سنگال، ساحل عاج، مالی، توگو و صکوک شرکت دولتی
کارگروه IFSB مسئول تدوین استاندارد حفاظت از سرمایه گذار در ICM از ژانویه 2019 است.
چارچوب بازار سرمایه اسلامی به تازگی تصویب شده است.

محمد قاسمی
تکن سازی دارایی ها (مستغلات, ابزارهای مالی و کالاها( از طریق بازارهای سرمایه اسلامی

وی گفت: مزایای توکن های اوراق بهادار عبارتند از:
1. فعال کردن فعالیت های بین المللی برای نهادهای داخلی بازار سهام
2. ایجاد فرصت برای جمع آوری کمک های مالی بین المللی
3. افزایش نقدینگی دارایی ها
4. انتقال آسان تر دارایی ها
5. سازگار با تغییرات در زیرساخت های سیستم پولی جهان (CBDC)
قاسمی گفت: ارکان عملکرد توکن های امنیتی, قدرت نظارتی، حسابرس، صرافی ارز دیجیتال، مدیر دارایی دیجیتال، سپرده گذاری مرکزی و متصدی ها هستند.
وی در پایان خاطرنشان کرد که با توکن‌سازی دارایی‌ها، بازارهای مالی فعال‌تر، منصفانه‌تر و شفاف‌تر خواهند شد.

پنل بین المللی

مبانی شناخت توکن اسلامی و پول رمزنگاری شده

آخرین بخش چهاردهمین همایش بازار سرمایه اسلامی, پنل بین المللی در مورد مبانی شناخت توکن اسلامی و پول رمزنگاری شده بود.
شرکت کنندگان در این پنل
تاکشی کیتو، نایب رئیس انجمن فین تک ژاپن
دکتر مجید پیره، دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار
دکتر حسن بان، مدیر ارشد توسعه کسب وکار تامین سرمایه خلیج فارس.
دکتر فرهاد مرسلی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع), بودند.

مجری:
علیرضا کمندی، دبیر امور بین الملل انجمن دارایی اسلامی ایران.